| a(b) | van(af), door | abnormaal, abrupt (< ab - rumpo 'af-breken'), abces ('etterbuil'; < ab - cessus < ab - cedere 'weggaan'), abuis ('vergissing'; < ab - uti 'verkeerd- gebruiken'), abstract (< abs - traho 'wegtrekken'), aversie ('afkeer'; < a - verto 'wegdraaien, afwenden'), ablaut, af, abdicatie ('troonsafstand'; < abdicare 'afstand nemen van' < ab - dicare 'plechtig verkondigen'), abject ('verwerpelijk'; < ab - iacere 'weg - werpen'), abominabel ('verschrikkelijk'; < ab-omen-ilis 'weg-voorteken-lijk'), aboriginal (oorspr.e bewoners van Australië; < ab - originale 'vanaf het begin') | to abuse, to abalienate ('tot vijand maken'), abduction ('ontvoering'; < ab-ducere 'wegnemen'), aberration ('afwijking'; < ab-errare 'af-dwalen), abiotic ('niet levend'), abnormal, to abolish ('afschaffen'), abomination ('walgelijk iets'), ablative, appeasement |
| ac, atque | en | - | - |
| accendo (accendĕre) | in brand steken, aanvuren | - | - |
| incendo (incendĕre) | in brand steken | - | (to) incense (bewieroken) |
| incendium | brand | - | incendiary |
| acer | hevig, fel vurig | acetyl ( < acetum (vinum) 'scherpe wijn' < ac-re < acer), acryl ('scherp/bijtend'), ahorn (onzeker), exacerbatie ('verergering van een ziekte'), vinaigrette (vinum aigre > acer) | acerbity, exacerbitation, acetic (vinum acetum < acere < acer), acrylic, eager (< Oudfr. aigre < acrem (acc. van acer)), acrid |
| acies | slag, slaglinie | - | edge (van stam *ak- > -acg- > egg- > edg-) |
| acutus | scherp | acuut, acuïteit ('scherpte') | acute, ague ('malaria', betekende eerst letterlijk: 'plotselinge koorts') |
| ad | naar, tot, bij | advent kalender (< adventus < ad - venio 'aankomen'), ad rem, advies (< ad visum), additioneel (< additionem), adequaat (< ad-aequare 'gelijkmaken'), adjectief (< ad-icio 'toevoegen, bijvoegen'), appartement (< ad- parte (abl. van pars)), appél (< ad - pello 'zich richten tot'), assistent (< ad - sisto 'erbij staan'), adoptie | to add (< ad-do), advertisement, to addict (< ad-dico), addition (< ad-do), adept (ad - apiscor), adjunct (ad - iungo), to admire (ad - mirus), adult (adultus ppp. van adolesco), adolescent (< adolesco < ad-alesco), advocaat (< ad - voco) |
| ad + gerundi(v)um | om te | | |
| adeo | zo, zozeer | - | - |
| adipiscor (adipisci) | verkrijgen | adept ('ingewijde'; < adeptus (ppp. adipiscor) | adept (deskundig, bedreven) |
| administro (administrare) | beheren, besturen | administratie, administreren, administrateur, administratief | administrative, to administrate, administrator, administration, to administer |
| adolescens | jonge man | adolescent | adolescent |
| adversus (adj) | toegewend, recht tegenover, ongunstig, vijandig | avers ('afgunstig'), aversie | adversity, adversary, adverse |
| adversus | ongunstig, vijandig, toegewend, recht tegenover | avers ('afgunstig'), aversie | adversity, adversary, adverse |
| adversus, adversum | tegen(over), jegens | avers ('afgunstig'), aversie | adversity, adversary, adverse |
| adulterium | overspel | - | adultery, adulterous |
| aedes | vertrek, tempel | ediel (< aedilis < aedis) | edifice ('gebouw'; < aedificum 'gebouw' < aedis) |
| aeger | ziek | - | aegrotat ('bewijs dat een student ziek is'; < aegroto 'ziek zijn' < aeger) |
| aegre | met moeite, ongaarne | - | - |
| aequo (aequare) | evenaren, gelijk maken | adequaat ('overeenkomstig'), equalizer, equatie ('verevening'), equator ('verevenaar'), ijken ('waarmerken'), perequatie ('vereffening'), adequatie, adequeren | adequate, equalizer, to equalize, equate, equator ('evenaar') |
| aeque | net zo, even | - | - |
| aequor | zee(oppervlak) | - | - |
| aequus | gelijk, vlak, billijk, gunstig | egaal (< Fr. égal < aequalis < aequus), equivalent (< equi-valens < equi - valeo 'evenveel - waard zijn'), equinox ('dag en nacht evening'), equipollent ('gelijkwaardig'; < aequi - pollens 'net zo - krachtig'), equiteit, perequatie ('vereffening' < 'gelijk maken'), equaal | equal, equable, equation, equilibrium, equanimity, equivocation, equivalent (< equi-valens < equi - valeo 'evenveel - waard zijn') |
| iniquus | ongunstig, onrechtvaardig | iniquiteit ('ongelijkheid') | iniquity ('ongelijkheid') |
| aër | (beneden)lucht | malaria (< mala aria < malus aer 'slechte lucht'), aerodynamisch, aerobics, aria | aer, aerobatics, aerobic, aircraft, aeroplane, aerosol, aerospace, aeration, aerial |
| aërius | van -, in de lucht | - | aerial |
| aes | brons, geld | era (van aera: 'aparte getallen van een rekening' > 'aparte getallen' > 'jaren'), erts | era (van aera: 'aparte getallen van een rekening' > 'aparte getallen' > 'jaren') |
| aestas | zomer | estivatie ('zomerslaap/manier waarop de bladeren van een bloemknop elkaar bedekken') | to estivate ('de zomer doorbrengen/zomerslaap houden') |
| aestimo (aestimare) | schatten, menen | - | to estimate, to aim |
| aestus | deining, hitte | eest (smidshaard), estuarium (< aestuarium; riviermond waar eb en vloed sterk merkbaar zijn) | estuary (< aestuarium; wijde riviermond), estivate ('de zomer doorbrengen/zomerslaap houden') |
| aetas | leeftijd, leven(stijd), periode | Middeleeuwen (media-aetas, onzeker (zie ook aevum)) | age (< Vulg. Lat. aetaticum < acc. aetatem), teenager |
| aeternus | eeuwig | - | eternity, eternal, sempiternal (< semper-aeternus 'altijd-eeuwig') |
| aether | (boven)lucht, hemel | ether | ether |
| aevum | tijd, leven(sduur) | eeuw (niet rechtstreeks afgeleid, slechts verwant (zie ook aestus)), Middeleeuwen (< media-aevum, onzeker) | medieval (< medium-aevum), coeval (< co-aevum (met dezelfde leeftijd)) |
| ager | akker, veld | akker, agrariër (| agrarian, agriculture, pilgrim (< Lat. pelegrinus < peregrinus < peregre ('uit het buitenland') < per-agri 'ver/voorbij het land') zo ook: peregrination, acre |
|
| agrestis | tot de akker behorend, onbeschaafd | agrest ('nog onrijpe druiven/landelijk') | - |
| aggredior (aggredi) | zich wenden tot, ondernemen, beginnen, aanvallen | agressie, agressor (iemand die aanvalt/begint met geweld gebruiken) | aggressive, aggressor (iem. die begint met geweld gebruiken), agress ('aanval') |
| digredior (digredi) | uiteengaan, afdwalen | digressie ('uitweiding') | digression ('uitweiding'), to digress |
| egredior (egredi) | weggaan | egressief ('gevormd tijdens het uitademen') | egress (uitgang, uitweg) |
| ingredior (ingredi) | binnengaan, beginnen | ingrediënt (< ppa. ingrediens), ingressief ('het begin uitdrukkend') | ingredient (< ppa. ingrediens), ingress ('ingang, toegangsrecht') |
| progredior (progredi) | voortgaan | progressie, progressief (omschrijving politieke ideologie) | progress |
| gradus | stap, trede, rangorde | graad (bij schaalverdelingen), gradatie, gradueel, degraderen (< de-gradus 'stap ergens van af'), retrograde ('in omgekeerde richting gaand'), gradiënt, congres (< con-gredi < con-gradus 'samen-komst') | grade, gradual, to graduate, degree, congress (< con-gredi < con-gradus 'samen-komst') |
| ago (agĕre) | drijven, (be)handelen, doorbrengen | actie (< ppp. actum), agenda (< res agenda: gerundivum van ago 'dingen die gedaan moeten worden'), acteur (< Lat. actor 'iem. die handelt'), agent ('vertegenwoordiger (o.a. van politie)'), akte (< acta 'de behandelde dingen'), navigatie (navis-agere 'schip - leiden'), reageren (< re-agere 'terug - doen'), redactie (| action, actor, agility (
| |
| age (imper. bij agĕre) | vooruit! | - | - |
| agito (agitare) | opjagen, zich bezig houden met | agiteren, (vaak gebruikt: geagiteerd 'heftig') | to agitate ('prikkelen'), agitation |
| exagito (exagitare) | opjagen, geen rust laten | - | - |
| exigo (exigĕre) | uitdrijven, verjagen, opeisen; volbrengen, doorbrengen | exact (< ppp. exactus), essay (< Fr. essai 'poging' < Lat. exagium 'weging' < exigo) | exact (< ppp. exactus), essay (< Fr. essai 'poging' < Lat. exagium 'weging' < exigo), exigence |
| exiguus | klein, gering | - | exiguous ('klein') |
| cogo (cogĕre) | bijeenbrengen, dwingen | coactie ('dwang'), klatser ('knoeier'; < Fr. cache < Fr. cachier < Lat. coactare < cogere. in betekenis: klanknabootsing van de zweep (=werk slecht doen) < dwingen < voortdrijven) | cogent ('noodzakelijk'), squat ('kolonist'; < Fr. esquatir 'neerhurken' < Vulg. Lat coactire < cogere) |
| perago (peragĕre) | voltooien, behandelen | - | - |
| subigo (subigĕre) | onderwerpen, dwingen | - | - |
| agmen | stoet, kolonne | - | - |
| agnus | lam, jong schaap | - | - |
| ait | zeggen, beweren | - | - |
| aiunt | zeggen, beweren | - | - |
| ala | vleugel (van een vogel), vleugel (van een leger) | aileron ('rolroer'; < verkleinw. van Fr. aile 'vleugel' < ala), | - |
| ales | gevleugeld, vogel | - | - |
| albus | wit | albino ('zonder pigment'), album ('boek met lege bladeren', bijvoorbeeld voor poëzie, foto's of postzegels. Via betekenis 'boek met een verzameling' > 'verzameling' > grammofoonplaat of CD), Alpen (gebergte), aubade ('ochtendhulde met zang'; < auba 'dageraad' < alba), abeel (populiersoort; < Lat. abellus 'witachtig' < albus) | albino ('zonder pigment'), album ('boek met lege bladeren', bijvoorbeeld voor poëzie, foto's of postzegels. Via betekenis 'boek met een verzameling' > 'verzameling' > grammofoonplaat of CD), aubade ('ochtendulde met zang' < auba 'dageraad' < alba) |
| aliqui | een (of ander), enig | | |
| alioqui | overigens | - | - |
| aliquando | eens, ooit | - | - |
| aliquis | iemand, een of andere | - | hidalgo ('spaanse edelman'; < Sp. fidalgo < filho de algo
|
| alius | (een) ander | alias ('bijnaam'), alibi ('bewijs dat men onschuldig is'; < Lat. alibi < alius - ibi ('ergens anders - daar')) | alibi ('bewijs dat men ergens anders was' < Lat. alibi < alius-ibi (ergens anders - daar)), alias ('bijnaam') |
| alius ... alius | de een ... de ander | - | - |
| alii…alii | sommige…andere | - | - |
| alienus | aan een ander toebehorend, vreemd, ongunstig | gealiëneerd ('waanzinnig'/'onder de macht van een ander staand') | alien (bijv. nw. 'vreemd' of zst. nw. 'buitenaards wezen') |
| aliter | op een andere wijze, anders | - | - |
| aliter ac/atque | anders dan | - | - |
| alo (alĕre) | voeden, grootbrengen | adolescent (< ad-alesco < alo 'iem. die opgroeit'), coalitie ('verbinding van partijen, bijv. in de regering'; < Lat. coalitium < co-alesco 'samengroeien, zich verbinden'), alimentatie ('bedrag dat gescheiden ouders voor hun kinderen moeten betalen'; < Lat. alimentatio < alimentum ('levensonderhoud') < alo) | adolescent (< ad-alesco < alo 'iem. die opgroeit'), alimentary (< alimentum ('levensonderhoud') < alo), aliment ('voedsel'; < alimentum ('levensonderhoud') < alo) |
| almus | voedend, weldadig | - | Alma Mater ('milde/gevende moeder', naam voor universiteit) |
| alter | de een (c.q. de ander), tweede | alternatief (< Lat. alternativus < alternus 'afwisselend' < alter), alterneren ('afwisselen'; < alternus | to alter ('veranderen'), to alternate ('afwisselen'), altruism ('het rekening houden met anderen (ethische overtuiging)'), |
|
| altus | hoog, diep | hobo (blaasinstrument < haut bois 'hoog-hout' (de hobo maakt een hoog geluid)), alt (lage vrouwenstem; oorspr. hoge mannenstem < vox alta 'hoge stem'), oud (onzeker), altimeter ('hoogtemeter') | to enhance ('vergroten, versterken'; < anhaunsen < Oudfr. enhaucier < Vulg. Lat. inaltiare < in-altare < altus), old (onzeker), to exalt ('verheffen'; < ex-altare < altus) |
| altitudo | hoogte, diepte | - | altitude ('hoogte') |
| ambo | beide (tezamen) | ambidexter ('zowel links als rechtshandig (zijn)'; < ambo-dexter ('beide-handen')), ambivalent ('dubbelzinnig, tegenstrijdig'; < ambi-valens < ambo-valeo 'beide - waard zijn') | ambidextrous ('zowel links als rechtshandig (zijn)'; < ambo-dexter ('beide-handen')), ambivalence ('dubbelzinnig, tegenstrijdig'; < ambi-valens < ambo-valeo 'beide - waard zijn') |
| ambulo | wandelen | ambulance ('gaand ziekenhuis, veldziekenhuis'), allure (meestal negatief: 'arrogant' < 'opvallende houding' < 'opvallende manier van lopen'), prealabel ('voorafgaand'; < prae- 'voor' allable < aller < ambuler < ambulare), noctambule ('slaapwandelaar'; < noctis-ambulo (' 's nachts- lopend')), allee (dialect: 'vooruit') | alley ('steegje', waar je door kunt lopen), ambulance ('gaand ziekenhuis, veldziekenhuis'), ambulant ('lopend (i.t.t. bedlegerig')) |
| amnis | stroom, rivier | - | - |
| amo (amare) | liefhebben, houden van | amateur ('iem. die iets voor liefhebberij doet'; < amator 'liefhebber, vrouwengek' < amo), aimabel ('lieflijk'; < ama- bilis ('lief - lijk')) | amateur ('iem. die iets voor liefhebberij doet'; < amator 'liefhebber, vrouwengek' < amo) |
| amor | liefde | amoureus ('op liefde betrekking hebbend'; < amorosus < amor), Amor (god van de liefde) | amourous ('op liefde betrekking hebbend'; < amorosus < amor), paramour ('liefje': < par amour) |
| amicus/amica | vriend/vriendin | amicaal ('vriendschappelijk'; < amicabilis), amice ('vriend') | amicable ('vriendelijk'; < amicabilis) |
| amicitia | vriendschap | - | amity ('vriendschap'; < Vulg. Lat amicitatem < amicitas = amicitia) |
| inimicus | vijand(ig) | - | enemy (< in - amicus 'tegen - vriend' (i.e. geen vriend)) |
| amarus | bitter, grievend | amper ('ternauwernood'; < 'bitter, wrang, onaangenaam', morel ('kers'; < amarellus < amarus), amarel (soort kersenboom; < amarellus < amarus) | morello ('kers'; < amarellus < amarus) |
| amplector (amplecti) | omarmen, omvatten | - | - |
| complector (complecti) | omarmen, (be)grijpen | complex ('samengesteld geheel'; < ppp. complexus 'bij elkaar genomen'), complice ('medeplichtige'; < complexus 'hij die omarmt wordt/hij die volgt') | complex ('samengesteld geheel'; < ppp. complexus 'bij elkaar genomen') |
| complexus | omarming | zie complector | zie complector |
| amplus | ruim, aanzienlijk | ampel ('breeduit, genoeg'), amplificatie ('vergroting'; < amplificatio < amplius - ficio 'groter - maken'), amplitude ('schommeling'; < amplitudo < ampl - -tudo 'grote omvang') | to amplify ('vergroten'; < amplificare < amplius - ficio 'groter - maken'), ample ('breeduit, genoeg'), amplitude ('schommeling'; < amplitudo < ampl - -tudo 'grote omvang') |
| an | of | - | - |
| anguis | slang | - | - |
| angustus | nauw, eng, beperkt | angst (< angor 'angst', verwant met angustus) | - |
| anima | adem, levensadem, leven, ziel | reanimatie ('iem. weer tot leven wekken'; < re-animare 'opnieuw - leven inblazen' < animus), animeren ('vermaken'; < animare 'bezielen'), animatie ('vermaking'; < animare 'bezielen') | to animate ('vermaken'/'opvrolijken'; < animare 'bezielen'), reanimation ('iem. weer tot leven wekken'; < re-animare 'opnieuw - leven inblazen' < animus) |
| animadvertere | op-/aanmerkingen maken op, straffen | - | animadversion ('kritiek') |
| animal | levend wezen, dier | animaal ('dierlijk'), mustang ('prairiepaard'; < *mixtanim < Lat. mixta animalia 'loslopende dieren die zich vermengen met de kudde' < misceo 'mengen') | animal |
| animus | ziel, geest; gemoed; moed | animo ('opgewektheid'; < animus 'stemming/gemoed') | animosity ('verbittering, haat'; < animositas 'moed, eerzucht, vijandschap' < animosus 'moedig, trots, hartstochtelijk') |
| annus | jaar | anno (vaak bij merken, bijvoorbeeld: anno 1807; lett. 'in het jaar' (gesticht)), decennium (periode van 10 jaar; < decennis 'tienjarig' < decem- annus) zo ook millenium, annuarium ('jaarboek'; < annuarius 'jaarlijks'), annaal ('jaarlijks'), kwartaal ('vierde van een jaar'; < quartus - annus 'een vierde - jaar') | decennial ('tienjaarlijks'; < decennis 'tienjarig' < decem- annus), anual ('jaarlijks'), annuity ('geld dat jaarlijks wordt uitgekeerd') |
| ante, antea (adv.) | tevoren | antecedent ('waar een relativum op terugslaat'; < ante-cedens < ante- cedo 'voor-gaan'), anticiperen ('vooruitlopen'; < ante-capere 'voor-nemen/van tevoren nemen'), antipasto ('voorgerecht'; < ante-pasto 'voor-voedsel') | ancestor ('voorouder'; < antecessor < ante-cedere 'voor-gaan'), antecedent ('waar een relativum op terugslaat'; < ante-cedens < ante- cedo 'voor-gaan'), to anticipate ('vooruitlopen'; < ante-capere 'voor-nemen/van tevoren nemen'), anterior ('eerder'; < ante), ancient ('zeer oud'; < Fr. ancien < Vulg. Lat anteanus < ante), antebellum ('voor de oorlog', vgl. ook interbellum) |
| ante (prep.) | voor | zie ante (adv.) | zie ante (adv.) |
| antequam | voordat | - | - |
| antiquus | oud | antiek, antiquariaat (winkel waar (zeer) oude boeken verkocht worden) | antique |
| antrum | grot | - | antrum ('beenderholte' (van een lichaam, dus een 'lichaamsholte' in de anatomieleer) |
| anxius | bezorgd, angstig | anxiolyticum (een angstwerend middel; Lat. anxius- Oudgr. λυτικος (lutikos): 'angst- werend') | anxious ('angstig') |
| aper | wild zwijn | - | - |
| aperio (aperire) | openen, onthullen | aperitief ('voorafje, drankje voor de maaltijd'; < aperitivus '(de maag) openend (voor de maaltijd)'), apert ('duidelijk'; < apertus 'geopend, open en bloot' (ppp. aperio)), ouverture ('inleidend orkeststuk'; < Fr. ouvrir 'openen' < ovrir < aperio) | aperitif ('voorafje, drankje voor de maaltijd'; < aperitivus '(de maag) openend (voor de maaltijd)'), apert ('duidelijk'; < apertus 'geopend, open en bloot' (ppp. aperio)), ouverture ('inleidend orkeststuk'; < Fr. ouvrir 'openen' < ovrir < aperio) |
| apertus | open, openbaar | apert ('duidelijk') | apert ('duidelijk') |
| apis | bij | apicultuur ('bijenkwekerij'; < apis - cultura 'bijen - (het) kweken'), apitoxine ('bijengif') | apiary ('bijenstal') |
| appareo (apparēre) | verschijnen | - | to appear |
| apparet | het is duidelijk | - | - |
| appello (appellare) | toespreken, roepen, noemen | appelleren ('in hoger beroep gaan'), appel ('beroep') | appeal ('beroep, appel') |
| aptus | geschikt | attitude ('houding'; < acc. aptidudinem 'geschiktheid/geschikte houding' < aptitudo < aptus), inept ('ongerijmd'; < in-eptus 'niet geschikt/in orde'), adapteren ('aanpassen'; < adaptare 'naartoe-vastmaken' < ad-aptus 'naar-vastgemaakt/geschikt') | to adapt ('aanpassen' < ad-apto 'geschikt maken' < ad-aptus ('naar-geschikt (toe)'), inept ('ongerijmd'; < in-eptus 'niet geschikt/in orde') |
| apud | bij | - | - |
| aqua | water | aquajogging ('hardlopen in het water'), aquaduct ( < aqua-ductus (ppp. duco) 'water-wordt geleid'), aquarium (eig: 'drinkplaats voor vee', later in de letterlijke betekenis in gebruik genomen: 'waar water vandaan komt'), aquarel ('waterkleur', verfsoort; < diminuatief van aqua) | aquatic ('tot het water behorend'), aquarium (eig: 'drinkplaats voor vee', later in de letterlijke betekenis in gebruik genomen: 'waar water vandaan komt'), |
| ara | altaar | - | - |
| aratrum | ploeg | - | - |
| arbitror (arbitrari) | menen | arbitrair ('willekeurig' < arbitrarius 'van een oordeel afhangend i.e. onzeker'), arbiter ('scheidsrechter' < 'hij die het oordeel geeft') | arbitrator ('jurylid' < 'iem. die zijn mening geeft') |
| arbitratus | menend, in de mening dat | arbitrair ('willekeurig' < 'onzeker' < 'van een mening afhangend') | - |
| arbitrium | oordeel, beslissing | vid. evt. arbitrari | vid. evt. arbitrari |
| arbor | boom | arboretum ('bomentuin' < 'beboste plek') | arborist ('bomenspecialist'), arboretum ('bomentuin' < 'beboste plek') |
| arceo (arcēre) | weren | - | arcane ('geheim, mysterieus' < 'geweerd') |
| coerceo (coercēre) | binnen grenzen houden, bedwingen | - | to coerce ('dwingen, onderdrukken') |
| arcesso (arcessĕre) | ontbieden, laten komen | - | - |
| arcus | boog | arcade ('boogstelling'; < arcada 'galerij met bogen'), arco (muziekterm 'met de strijkstok over de snaren van een instrument strijken'; < arco 'boog, strijkstok'), erker ('uitbouw'; < arcuarium 'uitbouwsel voor boogschieters' < arcuarius 'boogschieter') | arch ('boog'), archer ('boogschieter') |
| ardeo (ardēre) | branden, branden van verlangen | ardente (muziekterm 'vurig') | ardour ('hitte, vurigheid') |
| arduus | steil, moeilijk | - | arduous ('moeilijk, steil') |
| arena/harena | zand | arena | arena |
| argentum | zilver | argument ( < Lat. arguo 'bewijzen, helder maken' < argentum 'het heldere metaal') | argent ('zilver(kleur)') |
| argutus | scherp(zinnig) | - | - |
| aridus | droog, dor | - | aridity ('droogte'), arid ('dor') |
| arista | (koren)aar | - | - |
| arma | wapens, tuigage | alarm (< Fr. a l'arme ('te wapen! Grijp de wapens!'), armada ('oorlogsvloot'; < Spaans verleden deelwoord van armar ('bewapenen') < Lat. armo ('bewapenen')), | armor ('bescherming'), zie ook armatus |
| armatus | gewapend | zie ook arma | army ('leger'; < Lat. armata 'gewapende expeditie'), zie ook arma |
| armentum | kudde | - | - |
| arrigo (arrigĕre) | opsteken | - | - |
| ars | ambacht, techniek, wetenschap, kunst | artiest ('beoefenaar van kunsten'; < ars + achtervoegsel ist), artefact ('door mensen gemaakt voorwerp'; < arte-factus), artillerie ('geschut'; < artillum ('uitrusting, apperatuur') dimin. van ars) | art, artist ('beoefenaar van kunsten'; < ars + achtervoegsel ist), artifact ('door mensen gemaakt voorwerp'; < arte-factus), artillery ('geschut'; < artillum ('uitrusting, apperatuur') dimin. van ars) |
| artus | ledematen | artikel (< 'klein onderdeel'; dimin. van artus), exarticulatie ('afzetting van het gewricht'; < ex - articulus (dim. van artus)) | article (< 'klein onderdeel'; dimin. van artus), articulation ('verbinding, gewricht'; < articulus (dimin. van artus)) |
| arvum | bouwland, akker | - | - |
| arx | burcht, citadel | - | - |
| asper | ruw, moeilijk | spiritus asper ('harde-adem') | asperity ('belediging, ruwheid') |
| astrum | ster(rebeeld) | desastreus ('rampzalig'; < dis + astrum ('slecht ster'), astraal ('de sterren betreffend') | disaster ('ramp'; < dis + astrum ('slecht ster'), astral ('de sterren betreffend') |
| at | maar | - | - |
| ater | zwart | - | - |
| atrox | grimmig, dreigend | - | atrocity ('afschuwelijkheid') |
| atqui | (maar) toch | - | - |
| audeo (audēre) | (aan)durven, wagen | - | - |
| ausus sum | ik heb gedurfd | zie audeo | zie audeo |
| audacia | (over)moed | - | audacity ('dapperheid') |
| audax | moedig, overmoedig, brutaal | - | audacious ('dapper') |
| audio (audire) | horen | auditie, auditorium ('gehoorzaal'), audiëntie ('ontvangst'; < Lat. audientia ('het aanhoren')), auditeur ('aanklager') | audience ('publiek'; < Lat. audientia ('het aanhoren')), audition, audible ('hoorbaar'; < Lat. audibilis < audio), auditorium, auditor ('toehoorder') |
| augeo (augēre) | vergroten, vermeerderen | - | - |
| auctor | (geestelijk) vader, (aan)stichter | auteur | author |
| auctoritas | gezag, besluit (van de senaat) | autoriteit | authority |
| augur | ziener (van vogeltekens), voorspeller | inauguratie ('inwijding') | inauguration ('inwijding') |
| aura | wind, bries, lucht | aura ('uitstraling') | aura ('uitstraling'), to soar ('zweven, opvliegen'; < Oudfr. essorer < Vulg. Lat. exauro < ex + aura ('uit lucht')) |
| aurum | goud | - | - |
| aureus | gouden | aureool ('stralenkrans'; < aureolus < aureus) | aureole ('stralenkrans'; < aureolus < aureus) |
| auris | oor | - | - |
| aurora | de dageraad, het oosten | - | - |
| Auster | zuidenwind, zuiden | - | - |
| aut | of | - | - |
| autem | maar, echter | - | - |
| Autumnus | herfst | - | autumn ('herfst') |
| auxilium | hulp | - | auxiliary ('behulpzaam') |
| auxilia | hulptroepen (onz meerv.) | zie auxilium | zie auxilium |
| avaritia | hebzucht, gierigheid | - | avarice ('gierigheid') |
| avidus | begerig naar | - | avid ('gretig') |
| avus | grootvader, voorvader | - | - |
| axis | as, hemel(as) | as | axis ('as') |
| barbarus | adi. onbeschaafd, ruw; zst.nw. vreemdeling | barbaar, braaf (oorspr. 'dapper', vgl. Engels 'brave'), bravo ('goed gedaan!'; afgel. v. Italiaans bravo 'goede jongen'), barbarisme (leenwoord in strijd met de eigen taalnormen), | barbarian, brave (dapper; etymologie onzeker) |
| beatus | gelukkig, gezegend | beatificatie (zaligverklaring door de paus), Beatrix (lett. 'zegenende vrouw') | beatific (gelukzalig), to beatify (zalig verklaren), beatitude (gelukzaligheid) |
| bellum | oorlog | interbellum, rebel (re-bellare < re-bellum), duel, duelleren (bellum < duellum, betekenisverandering o.i.v. duo) | rebel (re-bellare < re-bellum), duel (bellum < duellum, betekenisverandering o.i.v. duo), bellicose (strijdlustig), belligerent (oorlogvoerend) |
| imbellis | weerloos | - | - |
| bestia | beest, dier | beest, bestialiteit (beestachtigheid) | beast, bestial (beestachtig) |
| bibo (bibĕre) | drinken | bier (etym. onz.) | beverage (drank), beer (etym. onz.), bibulous (drankzuchtig) |
| bis | tweemaal | biseksueel, beschuit (van bis + coctum, 'aan twee kanten gebakken'), balans (< bis + Lat. lanx 'weegschaal'), combineren (lett. 'twee samen brengen') | binary (uit twee delen bestaand; < Lat. binarius 'uit twee delen bestaand), balance (afgel. v. bis + Lat. lanx 'weegschaal') |
| blandus | innemend, lieflijk | - | bland (vriendelijk, mild), blandishment (vleierij) |
| bonus | goed, voornaam, pl. n. goederen | bonus (financiëel voordeel) | bonanza (rijke vindplaats - ook fig.), bounty (gulle gift), beauty (schoonheid) |
| bona | pl. n. goederen, sing: goed | - | - |
| bonum | het goede, iets goeds | - | - |
| bene | goed | bon (oorspr. betekenis: 'goed voor ...'), bonafide (betrouwbaar), benedictijn (monnik van een bepaalde kloosterorde) | to benefit (profiteren), benign (goedaardig), benefactor (weldoener) |
| beneficium | weldaad, dienst | benefiet (voor de liefdadigheid) | beneficiary (de begunstigde), beneficial (voordelig) |
| melior | beter | melioratie (grondverbetering) | to meliorate (beter maken) |
| melius | beter (onz./bijw.) | - | - |
| optimus | beste, zeer goed, voortreffelijk | optimaal, optimist | optimum (het beste), optimism |
| bos | rund | biefstuk ('stuk rundvlees'; bief < Fr. boeuf < Lat. bovem), rosbief (lett. 'geroosterd rund' < Eng. roastbief), bugel (soort trompet; < bugle < buculus verkleinw. van bos) | beef (rundvlees), bucolic (van een herder) |
| bracchium | arm | bras (scheepstouw) | bracelet (armband), to embrace (omhelzen), brace (koppel), brassiere ('de armen omgevend', beha, afk. bra) |
| brevis | kort | brief (oorspr. 'kort bericht'), briefen (in het kort voorlichten), brevet (diploma) | brief (kort), abbreviation (aforting), briefing (korte voorlichting) |
| brevi (adv.) | (in) korte tijd | - | - |
| cacumen | top, spits | - | - |
| cado (cadĕre) | vallen, sneuvelen | kans, kadaver, decadent ('in verval'), kaduuk, cadans (muziekterm), cadens (muziekterm), recidivist ('crimineel die weer in de fout gaat') | cascade, to decay ('afnemen'), chance |
| accido (accidĕre) | gebeuren | - | accident |
| concido (concidĕre) | instorten | - | - |
| incido (incidĕre) | vallen op, terechtkomen in, gebeuren | incident, coïncidenteel | incident, coïncidental |
| casus | val, voorval, toeval, ongeval | - | case, casual |
| occasio | gelegenheid | occasion ('koopje'; term uit autoverkoop) | occasion ('gelegenheid') |
| caecus | blind | - | cecum ('blinde darm') |
| caedo (caedĕre) | omhakken, vellen, doden | precies (< praecisum ('kort samengevat') < ('afgehakt')), cement (''gehakte' steen'), genocide | to decide, scissors (< cisor ('snijder')), incision ('insnijding'), suicide, circumcision ('besnijdenis') |
| caedes | slachting, bloedbad | - | - |
| occido (occidĕre) | vallen, sneuvelen | - | occident ('westelijke wereld', lett. 'bij de ondergaande zon') |
| caelum | hemel, lucht | - | ceiling ('de hemel verbergend'; < celo, -are ('verbergen')) |
| caelestis | hemels, goddelijk, godheid, god | - | celestial |
| caeruleus | blauw, groen | - | cerulean ('blauw-groen') |
| campus | veld, vlakte | kampioen ('winnaar op het sportveld'), kamperen, campagne | campus (studentenwoningen op universiteitsterrein), camper ('kampeerwagen') |
| candidus | stralend wit, stralend | kandidaat (in Rome solliciteerde men in witte toga naar een publiek ambt), kandelaar | candid-camera (niet-in scène gezette filmopnamen), candidate |
| canis | hond | kanjer (< Oudfr. cagnard ('luiaard'; scheldwoord voor rijke personen > 'voornaam persoon' > 'bijzonder capabel persoon'), kennel ('hondenhuis'; via Fr. chenil), kanarie (vogel v/d Canarische Eilanden ('hondeneilanden')) | canine ('hond(s)'), canary |
| cano (canĕre) | (be)zingen, voorspellen | al in de klassieke tijd vervangen door 'cantare', zie daar | al in de klassieke tijd vervangen door 'cantare', zie daar |
| canto (cantare) | zingen | accent (< ad + canere ('muziek bij de spraak')), chantage ('afpersing', lett. 'iemand laten zingen') | accent, charm ('toverspreuk') |
| cantus | lied, gezang | | chant ('a capella gezang') |
| carmen | lied, gedicht, toverspreuk | charmant | charm (lett. 'toverspreuk', ook 'charme'), charming |
| capio (capĕre) | pakken, nemen, innemen | kabel, anticiperen ('ergens op voorbereid zijn'), kapen, capsule, inkapselen | capable ('in staat tot (be)grijpen'), to participate (samenst. met pars), catering (< Eng. to cater ('voedsel verzorgen') < Oudfr. achater ('kopen ter dienstverlening')) |
| accipio (accipĕre) | ontvangen, krijgen | accepteren, acceptatie | to accept |
| captivus | krijgsgevangene | - | captive |
| concipio (concipĕre) | opnemen, zich voorstellen | concept ('idee', 'voorlopige opzet'), conceptie ('bevruchting') | to conceive ('zwanger worden', 'bedenken'), conceivable ('voorstelbaar'), concept ('idee') |
| excipio (excipĕre) | uitnemen, uitzonderen, opnemen; opvangen | - | except, exception |
| incipio (incipĕre) | beginnen | - | inception |
| inceptum | begin, onderneming | - | - |
| percipio (percipĕre) | in zich opnemen, waarnemen, begrijpen | perceptie ('waarneming') | perception ('waarneming'), perceptible |
| praecipio (praecipĕre) | van te voren nemen, voorschrijven | - | - |
| praeceptum | voorschrift | - | precept ('voorschrift'), preceptor ('leermeester') |
| recipio (recipĕre) | terugnemen, terugtrekken, opnemen, ontvangen; (met se) zich herstellen | receptie ('gastenbalie / borrel na afloop'), recept, recipiëren | reception, recipe |
| me recipio (se recipĕre) | zich herstellen, (zonder se) terugnemen, terugtrekken; opnemen, ontvangen | - | - |
| suscipio (suscipĕre) | op zich nemen, ondernemen | - | susceptible ('gevoelig') |
| caput | hoofd, monding, leider, hoofdstad | kapitein (staat "aan het hoofd"), biceps (spier met "twee hoofden"), kaap ('in zee uitstekende landpunt'), recapituleren ('samenvattend herhalen') | capital ('hoofdstad'), to decapitate ('onthoofden'), chief (< Oudfr. chief < Ital. capo), chapter ('hoofdstuk') |
| capillus | haar | capillair ('haarvat', dun bloedvaatje) | to dishevel (< dis + capillus ('er slordig bij laten hangen')), capillary ('haarvat', dun bloedvaatje) |
| praeceps, -ipitis | hals over kop omlaag, overhaast | precipitatie ('neerslag'; scheikundige/weerkundige term) | precipitate ('neerslag'), precipitate ('overhaast'), to precipitate ('voorover vallen'), precipice ('steile rotswand', 'afgrond') |
| careo (carēre) | missen, niet hebben | cariës (gaatje in de tanden) | caret (leeg gelaten plek in een boek), caries (gaatje in de tanden) |
| carina | kiel, schip | - | to careen ('een schip overhellen') |
| carpo (carpĕre) | plukken | herfst (oorspr. 'oogstmaand', vgl. Eng. harvest), schaars (< Lat. excarpsus ('weinig voorhanden')) | excerpt ('uittreksel', 'fragment'), harvest ('oogst'), carpet ('tapijt') |
| carus | duur, geliefd | - | charity ('liefdadigheid'), to cherish ('koesteren') |
| castra | kamp | - | - |
| castellum | fort | kasteel, kastelein (oorspr. 'kasteelbeheerder') | castle, castellated ('met kantelen versterkt') |
| castus | kuis, rechtschapen | kastijding (< castigare ('tot rechtschapenheid dwingen')), kaste (naam voor de bevolkingsklassen in India) | chastity ('kuisheid'), to castigate ('tot rechtschapenheid dwingen'), caste (naam voor de bevolkingsklassen in India) |
| incestus | onkuis, onrein | incest ('seks tussen bloedverwanten') | incest ('seks tussen bloedverwanten') |
| causa | zaak, proces, reden, oorzaak | causaal ('oorzakelijk'), zich excuseren (< Lat. ex + causa ('aan de rechtszaak onttrekken')), liefkozen (< lief + kozen ('spreken') < ('als (rechts)zaak bespreken')) | cause ('oorzaak'), to accuse (< Lat. ad + causa ('voor het gerecht slepen')), to excuse (< ex + causa ('aan de rechtszaak onttrekken')) |
| causa (postpostie + gen.) | omwille van | - | - |
| caveo (cavēre) | oppassen (voor) | caveat (bericht dat iemand moet oppassen) | caution ('voorzichtigheid'), caveat (bericht dat iemand moet oppassen, inspraak) |
| cavus | hol | kabinet (< Ital. gabinetto < Lat. cavea ('(holle) dierenkooi')), caverne ('holle ruimte') | cave ('grot'), cabinet ('geheime voorraadruimte'), to excavate ('uithollen'), cavern ('holle ruimte') |
| cedo (cedĕre) | (weg)gaan, wijken (voor) | precedent ('eerder plaats gevonden hebbend geval'), antecedent (woordgroep die een betrekkelijke bijzin inleidt), cessie ('overdracht van een recht') | necessary ('noodzakelijk'< 'niet te ontwijken'), ancestor ('voorouder'; < Lat. ante + cedere) |
| accedo (accedĕre) | naderen, erbij komen | accessoire ('hulpmiddel', 'toebehoren') | access ('toegang'), accessory ('medeplichtige', 'hulpmiddel') |
| concedo (concedĕre) | wijken, weggaan, zwichten, toestaan | concessie ('tegemoetkoming') | concession ('verlening van een vergunning', 'tegemoetkoming') |
| decedo (decedĕre) | weggaan | - | - |
| discedo (discedĕre) | uiteengaan, weggaan | - | - |
| excedo (excedĕre) | uit-, weggaan, overschrijden | excessief ('overmatig'), exces ('een geval van overmaat') | excess ('overmaat'), excessive ('overmatig') |
| incedo (incedĕre) | voortgaan, binnengaan | - | - |
| procedo (procedĕre) | voortgaan | proces ('rechtszaak', 'voortgang'), procedure ('gang van zaken'), processor ('computeronderdeel'), processie ('optocht') | process ('rechtszaak', 'voortgang'), procession ('optocht'), processor ('computeronderdeel') |
| recedo (recedĕre) | teruggaan, weggaan | reces ('vakantie'), recessie ('economische achteruitgang'), recessief ('latent'; biologische term) | recess ('uithoek'), recess ('vakantie'), recession ('economische achteruitgang'), recessive ('latent'; biologische term) |
| succedo (succedĕre) | gaan onder, naderen, opvolgen | succes ('welslagen'), successie ('opvolging'), successievelijk ('achtereenvolgens') | successful ('voorspoedig'), succession ('reeks', 'opvolging') |
| cesso (cessare) | onbenut blijven, dralen | sussen ('tot rust brengen') | cease ('ophouden'), incessant ('onophoudelijk') |
| celebro (celebrare) | vereren, vieren | - | celebrity ('beroemdheid') |
| celer, -is | snel | accelereren ('versnellen') | to accelerate ('versnellen') |
| celo (celare) | verbergen | cel (< Lat. cella ('kamer')) | to conceal ('verbergen'), ceiling (lett. 'de hemel verbergend'; o.i.v. Lat. caelum) |
| celsus | hoog | excellent ('uitstekend') | excellent ('uitstekend') |
| cena | maaltijd | cenakel (zaal van het Laatste Avondmaal, ook 'literaire kring') | cenacle (zaal van het Laatste Avondmaal, ook 'literaire kring') |
| censeo (censēre) | denken, vinden, besluiten | recensie ('boekbespreking'), census ('volkstelling') | recension ('herziening van een boek') |
| censor | censor | censuur (bemoeienis van de overheid met de publicatie en/of inhoud van boeken, cd's, films etc.) | censorship ('censuur') |
| centum | honderd | cent (lett. 'honderdste deel (van een euro)'), procent ('honderdste deel'), centimeter ('honderdste deel van een meter') | century ('eeuw', 'honderd jaar'), cent (lett. 'honderdste deel (van een dollar)'), percent ('procent') |
| centurio | centurio (officier aan het hoofd van een centuria, een afdeling van honderd man) | - | - |
| ducenti, -ae, -a | tweehonderd | - | - |
| cera | was, schrijftafeltje | kerosine ('brandstof', lett. 'aardwas') | sincere ('oprecht', lett. '(als honing) zonder was', etym. onz.) |
| cerno (cernĕre) | onderscheiden, zien | krijt (< Lat. terra creta ('gezuiverde aarde')), concern ('groot bedrijf'), discreet ('onopvallend', 'bescheiden') | concern ('zorg'), secret ('geheim'; < Lat. secernere ('afzonderen')), to concern ('betrekking hebben op') |
| certe (adv) | zeker, tenminste, althans | - | - |
| certus | zeker, vast | certificaat ('diploma') | certain ('zeker'), certificate ('diploma') |
| crimen | beschuldiging, aanklacht; misdaad, vergrijp | crimineel ('misdadiger'), criminaliteit ('georganiseerde misdaad'), zich incrimineren ('zichzelf beschuldigen') | crime ('misdaad'), criminal ('misdadiger'), to incriminate ('beschuldigen'), to recriminate ('een tegenbeschuldiging inbrengen') |
| decerno (decernĕre) | vaststellen, besluiten; toekennen | - | |
| decretum | besluit | decreet ('besluit', 'verordening') | decree ('besluit', 'verordening') |
| discrimen | onderscheid, kritiek moment, gevaar | discrimineren (mensen niet gelijk behandelen op grond van bepaalde niet ter zake doende kenmerken) | to discriminate (mensen niet gelijk behandelen op grond van bepaalde niet ter zake doende kenmerken) |
| incertus | onzeker | - | - |
| certamen | wedijver, gevecht | - | - |
| certo (certare) | strijden, wedijveren | concert (oorspr. muziekstuk waarin tussen solo-instrument en orkest gewedijverd wordt) | concert (oorspr. muziekstuk waarin tussen solo-instrument en orkest gewedijverd wordt) |
| cervix | nek | - | cervix ('baarmoederhals') |
| cervus | hert | cerviduct ('viaduct voor overstekend wild') | - |
| ceterus | overig | - | - |
| ceteri | overige(n), andere(n) | - | - |
| cetera | de overige/andere dingen | et cetera ('enzovoort') | et cetera ('enzovoort') |
| ceterum (adv) | overigens, verder, maar, echter | - | - |
| ceu | zoals | - | - |
| cibus | voedsel | - | - |
| cieo (ciēre) | in beweging brengen | citeren ('iemands woorden aanhalen' < 'voor het gerecht slepen'), sollicitatie ('om een baan vragen'; < Lat. sollicitare ('opwinden, zich inspannen voor')) | exciting ('opwindend'), to solicit ('tippelen') |
| cingo (cingĕre) | omringen | singel ('omringende gracht'), ceintuur ('siergordel') | succinct ('kort, bondig'; lett. 'strak omringd'), precinct ('gebied afgebakend voor overheidsgebruik'; < praecingo ('omheinen')) |
| cinis | as | - | to cinder ('verbranden') |
| circa, circum (prep.) | rondom, in de buurt van | circa ('ongeveer') | circa ('ongeveer') |
| circa, circum (adv.) | rondom, er omheen | cirkel ('rond figuur'), circus (oorspr. 'ronde renbaan'), circulatie ('omloop', 'kringloop') | circle ('rond figuur'), circus (oorspr. 'ronde renbaan'), to circle ('rondcirkelen') |
| citus | snel | - | - |
| cito (adv.) | snel | - | - |
| civis | burger | - | - |
| civilis | burger-, openbaar | civiel ('van de burgers'), civilisatie ('beschaving') | civil ('van de burgers'), civilisation ('beschaving') |
| civitas | burgerij, staat, burgerrecht | - | city ('stad'), citizen ('burger') |
| clades | nederlaag, ramp | - | - |
| clamo (clamare) | schreeuwen, roepen | reclame ('openbare aanprijzing'), claim ('aanspraak'), declamatie ('voordracht') | to acclaim ('toejuichen'), claim ('aanspraak') |
| clamor | (ge)schreeuw | - | - |
| exclamo (exclamare) | uitschreeuwen, uitroepen | - | exclamation mark ('uitroepteken'), to exclaim ('het uitschreeuwen', 'tekeer gaan') |
| clarus | helder, duidelijk; beroemd | declareren (oorspr. 'duidelijk maken'), klaar ('duidelijk') | clear ('duidelijk', 'helder'), to declare ('verklaren', 'aankondigen'), to clarify ('ophelderen') |
| praeclarus | schitterend, voortreffelijk | - | - |
| classis | vloot | klas ('groep op school'), klasse ('categorie', 'rang'), classificeren ('indelen in groepen'), klassiek ('antiek', 'monumentaal') | class ('groep op school', 'categorie', 'rang'), classic ('antiek', 'monumentaal') |
| claudo (claudĕre) | (af)sluiten | kluis ('afsluitbare kast'), sluis (< 'buitengesloten water' < Lat. aqua exclusa), claustrofobie ('opsluitingsangst') | to close ('sluiten'), closet ('kast' < 'afgesloten ruimte') |
| includo (includĕre) | in-, opsluiten | inclusief ('ergens bij inbegrepen') | to include ('bevatten') |
| clementia | mildheid, vriendelijkheid, genade | clementie (in machtsuitoefening vertoonde mildheid) | clemency (in machtsuitoefening vertoonde mildheid) |
| cliens | client (beschermeling, afhankelijk van een patronus), vazal | cliënt (beklaagde die door een advocaat wordt bijgestaan), clientèle ('het geheel van vaste klanten') | client (beklaagde die door een advocaat wordt bijgestaan), clientele ('het geheel van vaste klanten') |
| clivus | helling | - | proclivity ('neiging'), declivity ('aflopende helling'), acclivity ('opwaartse helling') |
| coepisse, coeptus sum | beginnen | - | - |
| cogito (cogitare) | (be)denken, zinnen op | - | to cogitate ('nadenken', 'overwegen') |
| cogitatio | overweging | - | cogitation ('overweging') |
| cognitio | kennis, inzicht, onderzoek | incognito ('onherkenbaar'), cognitie ('proces van kennisverwerving') | to recognize ('herkennen'), acquaintance ('vriend', 'kennis'), cognition ('proces kennisverwerving') |
| cohors | cohort, (leger)afdeling | - | court ('rechtbank', 'koninklijk hof', '(tennis)baan'), courtesy ('hoffelijkheid', 'beleefdheid') |
| collis | heuvel | kolom (< Lat. columna ('zuil')), kolonel ('militaire rang'), colonne ('troep soldaten'), column ('kort, opiniërend stukje in de krant') | column ('zuil', 'kolom', 'kort, opiniërend stukje in de krant'), colonel ('militaire rang') |
| collum | nek | décolleté ('ontbloot gedeelte onder de hals'), kolder ('bovendeel van het harnas'), accolade ('verbindingshaakje: {...}' (vanwege de uitgebeelde omhelzing)) | collar ('halsband'), décolleté ('met laag uitgesneden hals') |
| colo (colĕre) | verzorgen, (ver)eren | - | domicile ('woonplaats') |
| agricola | boer | agricultuur ('landbouw') | agriculture ('landbouw') |
| colonia | vestiging in den vreemde, provinciestad | kolonie | colony |
| colonus | kolonist | kolonist | colonist |
| cultus | verering, verzorging, levenswijze | cultuur ('beschaving', dat wat volkeren verschillend maakt), cultus ('geheel van rituelen ter verering van een godheid'), cultiveren ('geschikt maken voor landbouw') | culture ('beschaving', dat wat volkeren verschillend maakt), cult ('geheel van rituelen ter verering van een godheid'), to cultivate ('geschikt maken voor landbouw') |
| incolo (incolĕre) | bewonen | - | - |
| color | kleur, tint | kleur | colour ('kleur') |
| coma | (hoofd)haar | - | - |
| comes | metgezel, vriend, volgeling | - | constable ('politieagent'; < Lat. comes stabuli ('stalmeester')) |
| comitor (comitari) | vergezellen, begeleiden | - | concomitant ('begeleidend', 'bijkomend') |
| commeatus | konvooi, (aanvoer van) proviand | - | congee ('afscheid', 'ontslag') |
| communis | gemeenschappelijk | communicatie (lett. 'iets gemeenschappelijk maken'), communisme ('ideologie van gelijkheid en gemeenschappelijkheid') | common ('gemeenschappelijk', 'algemeen'), community ('gemeenschap'), communication (lett. 'iets gemeenschappelijk maken') |
| comprehendo (comprehendĕre) | (be)grijpen | - | to comprehend ('begrijpen') |
| deprehendo (deprehendĕre) | grijpen, betrappen | - | - |
| concilium | vergadering | concilie ('kerkvergadering') | council ('vergadering', 'beraadslaging'), to conciliate ('weer bij elkaar brengen', 'verzoenen') |
| condicio | voorwaarde, toestand, lot | conditie ('voorwaarde', 'lichamelijke gesteldheid') | condition ('voorwaarde', 'lichamelijke gesteldheid') |
| conor (conari) | trachten | - | conation ('streving') |
| conor si... | proberen of... | - | - |
| consuetudo | gewoonte, vertrouwelijke omgang | - | customary ('gebruikelijk') |
| consuesco (consuescĕre) | zich gewennen | kostuum ( < Ital. costume ('gewoonte', 'klederdracht')) | le costume ( < Ital. costume ('gewoonte', 'klederdracht')) |
| consulo (consulĕre) | beraadslagen, raadplegen; zorgen voor | consulente (adviesbureau), consult (medisch/financiëel advies) | consultant (adviseur) |
| consilium | overleg, beleid; besluit, plan | - | counsellor ('advocaat', 'raadsman'), counsel ('raad', 'advies') |
| consul | consul | consul ('hoofd van de ambassade') | consul ('hoofd van de ambassade') |
| consularis | tot de consul behorend, oud-consul | consulair ('tot de consul behorend') | consular ('tot de consul behorend') |
| consulatus | het ambt van consul | consulaat ('ambassade') | consulate ('ambassade') |
| contemno (contemnĕre) | verachten, van geen belang vinden | - | contempt ('minachting') |
| contra (adv.) | er tegenover, daarentegen, anderzijds | contrast ('tegenstelling'; < Lat. contra + stare), controversiëel ('hevig bediscussiëerd', 'taboe'), controleren ('inspecteren en op orde houden'; < Lat. contra + rotulus ('boekrol, register'): men hield in de Middeleeuwen boekhoudingen op orde door er een "tegenkopie" op na te houden) | country ( < Vulg. Lat. (terra) contrata ('tegenoverliggend, uitgestrekt land')), contraband ('smokkelwaar'; < Ital. bando ('afkondiging')), counterfeit ('vervalsing'; < Lat. contrafacio ('als kopie vervaardigen')) |
| contra (prep.) | tegenover, tegen | contra (adv.) zie daar | contra (adv.) zie daar |
| contrarius | tegenovergesteld | contrair ('onderling strijdig', 'tegenovergesteld') | contrary ('tegenovergesteld') |
| contumelia | beschimping | - | contumely ('vernedering', 'minachting'), contumelious ('schaamteloos') |
| convello (convellĕre) | losscheuren, aan het wankelen brengen | - | to convulse ('in rep en roer brengen'), convulsion ('stuiptrekking') |
| convivium | maaltijd | - | convivial ('van het feestmaal') |
| cor | hart | akkoord ('overeenstemming'; < ad + cordare ('de harten in overeenstemming brengen')), kordaat ('ferm'; < cordatus ('verstandig'): het hart als zetel van het verstand), record ( < Lat. recordari ('zich herinneren' > 'de meest memorabele prestatie') | core ('kern'), according to ('volgens', 'in overeenstemming met'; < ad + cordare ('de harten in overeenstemming brengen')), record ('opname'; < Lat. recordari ('zich herinneren')), courage ('moed') |
| concordia | eendracht | concordaat ('verdrag tussen staten'), concordantie ('woordenregister') | concord ('overeenkomst', 'verdrag'), concordance ('harmonie', 'woordenregister') |
| discordia | onenigheid | - | discord ('onenigheid'), to discord ('van mening verschillen', 'afwijken') |
| cornu | vleugel (van een leger), hoorn, hoek | hoorn ('muziekinstrument'), kornuit ('kameraad'; oorspr. < Lat. cornutus (iemand bij wie 'de horens opgezet zijn', d.i. wiens vrouw is vreemdgegaan)) | corner ('hoek', 'hoekschop'), horn ('hoorn'), scorn ('hoon', 'smaad'; < Lat. excornare (lett. 'iemands horens afbreken')) |
| corona | krans | kroon, kruin ('bovenste deel van het hoofd'), corona ('kransslagader') | crown ('kroon'), coronation ('kroning') |
| corpus | lichaam, lijk | incorporeren ('opnemen', 'inlijven'), corporatie ('vereniging van bedrijven'), corpulent ('dik'), corps ('studentenvereniging'), korps ('groep'; van bijv. politieagenten) | corpse ('lijk'), corporation ('vereniging van bedrijven'), corps ('korps'), to incorporate ('opnemen', 'inlijven') |
| cortex | bast, schil | schors ( < Lat. scortum ('huid') + cortex ('bast')), kurk ( < Latijn via Arab. qurq ('kurk')) | cork ('kurk'), cortex ('schors'), to scorch ('verschroeien'; < Lat. excorticare ('ontkurken'), etym. onz.) |
| creber | talrijk | - | - |
| credo (credĕre) | geloven, vertrouwen, toevertrouwen | krediet ( < creditum (lett. 'het toevertrouwde')), accreditatie ('bewijs van vertrouwen'), credo (christelijke geloofsbelijdenis) | credit ( < creditum (lett. 'het toevertrouwde')), incredible ('ongelooflijk'), grant ('schenking'; < Oudfr. granter < Oudfr. créanter ('toewijzen')) |
| creo (creare) | scheppen, kiezen | creatie ('schepping'), creatief ('vindingrijk', 'met artistieke aanleg'), recreatie ('het herstellen', lett. 'opnieuw scheppen van de geest') | to create ('scheppen'), creature ('wezen'), to procreate ('zich voortplanten', 'verwekken'), creative ('vindingrijk', 'met artistieke aanleg'), recreation ('het herstellen', lett. 'opnieuw scheppen van de geest') |
| cresco (crescĕre) | groeien | rekruteren ('soldaten ronselen', lett. 'de oogst binnenhalen'; < Fr. le récru ('het jaarlijkse groeisel, oogst')), concreet ('duidelijk', 'als vorm herkenbaar'; < Lat. concretum (lett. 'samengegroeid')) | concrete ('beton'; < Lat. concretum (lett. 'samengegroeid, verdicht')), crew ('groep samenwerkende mensen') |
| crines | haar | - | - |
| crudelis | wreed | - | cruel ('wreed') |
| crudelitas | wreedheid | - | cruelty ('wreedheid') |
| cruor | bloed | - | - |
| cruentus | met bloed bevlekt | - | - |
| cubile | rustplaats, bed | - | - |
| culpa | schuld | reprimande ('berisping'; < Fr. reprimande < Lat. culpa reprimenda ('schuld die teruggedrongen moet worden')) | culpable ('afkeurenswaardig'), culprit ('beklaagde', 'schuldige') |
| cum (prep.) | met | in samenstellingen als con-, bijv. concurrent (iemand met wie je concurreert), compositie ('samenstelling'), collecte ('inzameling') | in samenstellingen als con-, bijv. continuous ('aanhoudend'), composition ('samenstelling'), collective ('verzamelde groep mensen') |
| cum (voegwoord) + ind. | toen, wanneer | - | - |
| cum (voegwoord) + coni. | toen, omdat; hoewel, tenzij | - | - |
| cum ... tum | zowel ... als | - | - |
| cunctor (cunctari) | talmen, aarzelen | - | - |
| cupio (cupĕre) | begeren | - | concupiscence ('hevig verlangen'), to covet ('hunkeren naar') |
| cupido | begeerte, verlangen | Cupido (of Amor, god van de liefde) | Cupid (of Amor, god van de liefde) |
| cupidus | begerig naar | - | - |
| cupiditas | begeerte, verlangen | - | cupidity ('begerigheid', 'hebzucht') |
| cur | waarom | - | - |
| curia | senaatsgebouw | curie (regering van de paus) | curia (regering van de paus) |
| curo (curare) | verzorgen, zorgen voor, laten | curator (beheerder van een museumcollectie) | to cure ('genezen'), manicure ('handverzorging') |
| cura | zorg | kuuroord ('wellness-centrum'), manicure ('handverzorging'), sinecure (klus die zonder zorg en aandacht kan), curieus ('de aandacht grijpend', 'opvallend') | security ('veiligheid', lett. 'het vrij zijn van zorgen'), cure ('mogelijkheid tot genezing'), curious ('nieuwsgierig', oorspr. 'vol zorg', 'aandacht') |
| curro (currĕre) | rennen | koerier ('bezorger', oorspr. 'ijlbode'), curriculum ('loopbaan', oorspr. 'renbaan'), cursief ('schuinschrift'; < Lat. scripta cursiva (lett. 'lopend schrift')), cursor (een muis op een beeldscherm, oorspr. 'ijlbode') | currency ('stroom', 'valuta'), precursor ('voorganger'), current ('momenteel', 'huidig') |
| concurro (concurrĕre) | te hoop lopen, op elkaar instormen | concurrent (lett. 'iemand die meedoet in de race') | concourse ('toeloop', 'massa'), concurrence ('overeenstemming', 'samenvallen') |
| currus | wagen | - | - |
| cursus | het hardlopen, loopbaan; koers | koers, cursus ('lesprogramma') | course ('koers/cursus') |
| decurro (decurrĕre) | omlaag rennen | decursus ('verloop van een ziekte') | - |
| occurro (occurrĕre) | tegemoet komen, tegengaan, opkomen bij | - | to occur ('gebeuren') |
| curvus | krom, gebogen | curve ('bocht') | curve ('bocht') |
| custodio (custodire) | bewaken, passen op | - | - |
| custodia | bewaking, hechtenis, gevangenis | - | custody ('bewaring', 'gevangenschap') |
| custos | bewaker | koster ('kerkbeheerder') | - |
| damno (damnare) | veroordelen | - | damn |
| damnum | schade, verlies | - | damage |
| condemno (condemnare) | veroordelen | - | to condemn ('veroordelen') |
| dapes | offermaal, feestmaal | - | - |
| de | vanaf, over | de-cadent (< de-cadere ('neervallen')), de-gradatie, de-legeren (< de-legere ('verdelen over')), de-pressie (< de-pressare, ('neer-drukken')), debakel | de-cadent (< de-cadere ('neervallen')), de-cease (< de-cedere ('z. ergens van scheiden')), de-cision (< de-caedo ('doorhakken')) |
| decem | tien | december (lett. 'de tiende maand'), decaan (oorspr. hoofdman van tien), decennium (< decem + annum ('jaar')) | december (lett. 'de tiende maand') |
| decimus | tiende | decimaal, decimeren ('elke tiende man afmaken') | dime ('duppie'), decimal |
| decet | het past | - | - |
| decus | eer, sieraad | decor, decoratie | decent, to decorate |
| defendo (defendĕre) | verdedigen | defensie | to defend |
| defendit | hij verdedigt; hij heeft verdedigd | zie ook defendo | zie ook defendo |
| deinde | vervolgens | - | - |
| delecto (delectare) | vermaken | - | delight ('verrukking'; < Oudfr. delit ('vermaak') < delitier ('vermaken') < delectare (freq. van delicere)) |
| deleo (delēre) | vernietigen, verwoesten | - | to delete ('verwijderen') |
| delictum | overtreding, wandaad | delict ('misdrijf') | delict ('misdrijf') |
| demum | tenslotte, pas | - | - |
| denique | tenslotte, kortom | - | - |
| dens | tand | tand | tooth, dentist ('tandarts'), dental ('van/voor tanden') |
| densus | dicht opeen | condenseren (overgaan van gasvorm tot vloeistof, i.e. 'dichter worden') | dense ('dicht, bondig'), density ('dichtheid'), to condense ('verdichten') |
| descendo (descendĕre) | afdalen | - | to descend ('afdalen') |
| desero (deserĕre) | verlaten, in de steek laten | deserteren ('weglopen uit (militaire) dienst') | desert ('woestijn', lett. 'verlaten plaats'), to desert ('weglopen uit (militaire) dienst') |
| dissero (disserĕre) | uiteenzetten | dissertatie ('uiteenzetting, proefschrift') | dissertation ('uiteenzetting, proefschrift') |
| desidero (desiderare) | missen; verlangen | - | to desire ('verlangen') |
| desiderium | verlangen | - | desire ('verlangen') |
| destino (destinare) | vaststellen, aanstellen | - | destiny (datgene dat vaststaat, i.e. 'lot'), destination ('bestemming') |
| deus | god | ajuus (< Fr. adieu < ad deus; vgl. Eng. goodbye < god by you < god be with you) | deity ('goddelijkheid'), deify ('tot god maken'; < deus+facere ('god + maken')) |
| dea | godin | - | - |
| divinus | goddelijk | - | divine ('goddelijk') |
| divus | goddelijk | diva (lett. 'gevierde zangeres') | diva (lett. 'gevierde zangeres') |
| dexter | rechter | ambidexter (< ambo-dexter, lett. '(met) twee rechterhanden'), dextrose (< dextrum + suffix voor suiker: -ose; zo genoemd omdat deze glucosevorm licht naar rechts polariseert in spectroscopie) | dexterity ('gereedheid', 'behendigheid'; in de antieke tijd werd rechts als goed en links als slecht gezien, zie sinister), ambidextrous (< ambo-dexter, lett. '(met) twee rechterhanden'), dextrose (
|
| a dextera (parte) | aan de rechterkant | zie ook dexter | zie ook dexter |
| dext(e)ra (manus) | rechterhand | zie ook dexter | zie ook dexter |
| dico (dicĕre) | zeggen, spreken | dicteren | to dictate |
| dictator | dictator | dictator | dictator |
| dictum | woord | dictee, dictie | dictionary, diction |
| edictum | verordening, edict | edict | edict |
| indicium | teken, aanwijzing, aangifte | - | - |
| dies | dag, termijn | meridiaan (cirkel op het aardoppervlak; < meridianus < meridies ('middag') < medius+dies ('midden+dag')) | diary (< diarius ('dagelijks') |
| cotidie | dagelijks | - | quotidian ('dagelijks') |
| digitus | vinger | digitaal | digit (nummer onder 10), digital |
| dignus | waard, geschikt | dédain ('minachting'; < de-dignus) | dainty ('elegantie, excellentie') |
| dignitas | waardigheid | - | dignity ('waardigheid') |
| indignus | onwaardig, niet waard | - | indignity ('onwaardigheid') |
| diligo (diligĕre) | houden van | diligent ('ijverig') | diligence ('ijver'), dildo (verbastering van Ital. deletto ('verrukking')) |
| dilectus | recrutering, keuze | - | - |
| dimico (dimicare) | strijden | - | - |
| dirus | onheilspellend; gruwelijk, verschrikkelijk | - | dire ('verschrikkelijk') |
| disco (discĕre) | leren, vernemen | discipel ('leerling') | disciple ('leerling') |
| diu | lang(durig) | - | - |
| diversus | tegengesteld, uiteenlopend | divers | diverse |
| dives | rijk | - | - |
| divitiae | rijkdom | - | - |
| divido (dividĕre) | scheiden, verdelen | divisie ('verdeling'), individu, dividend ('winstuitkering'), devies ('zinspreuk'; < Fr. deviser ('keuvelen') < Vulg. Lat. devisare ('onderscheiden')) | division ('verdeling'), individual, dividend ('winstuitkering'), devise ('zinspreuk'; < Fr. deviser ('keuvelen') < Vulg. Lat. devisare ('onderscheiden')) |
| do (dare) | geven | datum, data (lett. 'gegeven zaken'), datief, dateren | (to) date, data ('gegeven zaken'), dative |
| abdo (abdĕre) | verbergen | - | - |
| addo (addĕre) | toevoegen | addenda ('bijvoegsels', lett. 'de dingen die toegevoegd moeten worden') | to add, addition, addenda ('bijvoegsels', lett. 'die dingen die toegevoegd moeten worden') |
| circumdo (circumdare) | omgeven | - | - |
| condo (condĕre) | stichten, opbergen | - | to abscond ('onderduiken'), scoundrel ('schurk'; < Oudfr. escondre < excondere (etym. onz.)) |
| dedo (dedĕre) | overgeven, uitleveren | - | - |
| deditio | overgave | - | - |
| dono (donare) | geven | doneren ('geven'), donor | donor, donation |
| donum | geschenk | - | - |
| edo (edĕre) | eten | obesitas (< ob-edere ('over-eten')) | edible (eetbaar), obesity (
|
| prodo (prodĕre) | tonen, openbaar maken, verraden | - | - |
| reddo (reddĕre) | (terug)geven, maken | rente ('teruggave'; < Vulg. Lat. rendere) | to render ('geven'; < Vulg. Lat. rendere) |
| trado (tradĕre) | overdragen, overgeven | traditie (datgene wat overgeleverd wordt), treiteren (lett. 'overdragen') | tradition (datgene wat overgeleverd wordt) traitor ('verrader' lett. 'degene die overlevert') |
| doceo (docēre) | onderwijzen, uiteenzetten | docent, doceren, doctor, doctrine ('leer') | docent, doctor, doctrine ('leer') |
| doctus | geleerd, kundig | - | - |
| doleo (dolēre) | pijn hebben, (be)treuren | condoleren (< cum-dolere ('samen rouwen')) | to condole ('condoleren'; < cum-dolere ('samen rouwen')) |
| dolor | pijn, verdriet, wrok | - | - |
| dolus | list, bedrog | - | - |
| domo (domare) | temmen, bedwingen | dompteur ('dierentemmer'; < domitare (intens. domare)) | indomitable ('ontembaar') |
| dominor (dominari) | meester zijn | domineren, dominant | dominate, dominant |
| dominatio | maatschappij, tirannie | dominaat | domination |
| domus | huis, woonplaats | dom ('kerk') | dome ('koepel') |
| domesticus | van het huis, binnenlands | domesticeren ('tot huisdier maken') | domestic |
| domi | thuis | - | - |
| dominus | heer des huizes, heerser | dominee | don (
|
| domo | van huis | - | - |
| domum | naar huis | - | - |
| donec | zolang als, totdat | - | - |
| dormio (dormire) | slapen | dormitorium ('slaapzaal') | dorm(itory) ('slaapzaal') |
| dubito (dubitare) | onzeker zijn, aarzelen | - | to doubt |
| dubium | twijfel | uitdrukking: in dubio zijn | doubt |
| dubius | aarzelend, onzeker | dubieus | dubious |
| duco (ducĕre) | leiden, doorbrengen; achten, beschouwen als | introduceren (lett. 'naar binnen leiden'), produceren (lett. 'voortbrengen'), aquaduct ('waterleiding'), viaduct ('wegleiding') | to introduce (lett. 'naar binnen leiden'), to produce (lett. 'voortbrengen'), aquaduct ('waterleiding'), viaduct ('wegleiding') |
| adduco (adducĕre) | brengen naar, brengen tot | - | to adduce |
| deduco (deducĕre) | (omlaag) brengen, meenemen | deduceren | to deduce |
| duci | dat. van dux; inf prae. pass. van duco | zie ook dux | zie ook dux |
| ducat | (hij, zij, het) leidt/brengt (conj. prae.) | zie ook duco | zie ook duco |
| ducet | (hij, zij, het) zal leiden/brengen (fut.) | zie ook duco | zie ook duco |
| ducit | (hij, zij, het) leidt/brengt (ind. prae.) | zie ook duco | zie ook duco |
| dux | leider | dukaat (munt met de beeltenis van een hertog erop) | duke |
| educo (educĕre) | naar buiten leiden | educatie ('opvoeding'; < educare ('opvoeden')) | to educate ('opvoeden'; < educare ('opvoeden')) |
| induco (inducĕre) | brengen naar, tot iets bewegen | inductie | to induce, induction |
| perduco (perducĕre) | brengen door, - tot | - | - |
| reduco (reducĕre) | terugvoeren | reduceren | to reduce |
| dulcis | zoet, lieflijk | - | - |
| dum | terwijl, zolang als; totdat; (+ coni.) mits, als maar | - | - |
| duo | twee | duet, dualisme (< dualis ('van twee')), dubbel (< duplex), dobbelen ('met twee dobbelstenen gooien'; < duplex) | duet, dualism (< dualis ('van twee')), double (< duplex) |
| duro (durare) | hard maken, uithouden; (intr.) voortduren | duren | to endure ('ondergaan' < in-durare ('hard worden')), durable ('duurzaam'), during |
| durus | hard; onbeschaafd | durum (harde tarwesoort, niet te verwarren met Turks dürüm ('opgerold')) | durum (harde tarwesoort, niet te verwarren met Turks dürüm ('opgerold')) |
| eam | haar; deze (acc. vrl. van is) | zie is, ea, id | zie is, ea, id |
| ecce, en | kijk! | - | - |
| ego (egĕre) | missen, behoefte hebben aan | - | indigence ('behoeftigheid'; < Lat. ptc. indigentem < indu + egĕre ('nodig hebben')) |
| ego | ik | egocentrisch, egoïsme | egocentric |
| equidem | stellig, ik voor mij | - | - |
| egregius | uitstekend, voortreffelijk | - | egregious ('kolossaal, opmerkelijk') |
| ei | (aan) hem, (aan haar), eraan; aan deze; zij, dezen (nom. mv. mnl.) | zie is, ea, id | zie is, ea, id |
| eius | zijn, van hem; (van) haar; van het, zijn, ervan; van deze (gen. van is) | zie is, ea, id | zie is, ea, id |
| emo (emĕre) | kopen | | emption ('aankoop'), redemption ('bevrijding'; < redimere < re + emere ('terugkopen')), to redeem ('vrijkopen, verlossen') |
| adimo (adimĕre) | ontnemen | - | - |
| demo (demĕre) | afnemen | - | - |
| eximo (eximĕre) | ontnemen | - | exemption ('vrijstelling'; < Lat. ptc. exemptum ('ontnomen')), exempt ('vrijstelling') |
| exemplum | voorbeeld, precedent | exemplaar, exemplarisch ('bij wijze van voorbeeld') | example ('voorbeeld'), exemplification ('verklaring'; < Lat. exemplificatio < exemplum + facere ('doen, maken')) |
| praemium | beloning | premie ('prijs') | premium ('beloning') |
| enim | immers, want | - | - |
| ensis | zwaard | - | - |
| eo (ire) | gaan | - | - |
| abeo (abire) | weggaan | - | - |
| adeo (adire) | gaan naar, zich wenden tot | - | - |
| aditus | toegang | - | adit ('toegang') |
| ambitio | politieke campagne | ambitie, ambitieus (< Lat. ambo ('rond') + ire ('gaan')) | ambition (< Lat. ambo ('rond') + ire ('gaan')) |
| coetus | bijeenkomst, vergadering | coïtus ('geslachtsgemeenschap'; < Laatlat. coitus < Lat. coetus ('vergadering, samenzijn')) | coitus ('geslachtsgemeenschap'; < Laatlat. coitus < Lat. coetus ('vergadering, samenzijn')) |
| eat | (hij, zij, het) gaat (conj. prae) | - | - |
| exeo (exire) | uitgaan, weggaan | - | - |
| exitium | ondergang, verderf | - | - |
| exitus | het uitgaan, uitgang, afloop, einde | - | exit ('uitgang'), issue ('uitgave, resultaat'; < Fr. isser < Lat. exire)) |
| ibat | (hij, zij, het) ging (impf.) | - | - |
| ierat | (hij, zij, het) was gegaan (pqpf.) | - | - |
| ierit | (hij, zij, het) ging, is gegaan (pf.); (hij, zij, het) ging, is gegaan (conj. pf.) | - | - |
| iit/it | (hij, zij, het) ging, is gegaan (pf.) | - | - |
| ineo (inire) | binnengaan | zie initium | zie initium |
| initium | begin | initiatief ('begin, aanzet'), initiaal ('beginletter'), initiëren ('inwijden') | initial (adi. 'eerste', subst. 'initiaal') |
| intereo (interire) | te gronde gaan, sterven | - | - |
| interitus | ondergang, dood | - | - |
| iret | (hij, zij, het) ging (conj. impf) | - | - |
| isset | (hij, zij, het) was gegaan (conj. pqpf.) | - | - |
| it | (hij, zij, het) gaat | - | - |
| obeo (obire) | tegemoet gaan | obituarium ('lijst van overledenen'; < Mdd. Lat. obituarius ('betrekking hebbend op de dood') < Lat. obitum ('gestorven')) | obituary ('overlijdensbericht' < Mdd. Lat. obituarius ('betrekking hebbend op de dood') < Lat. obitum ('gestorven')) |
| pereo perire) | te gronde gaan | - | to perish ('vergaan'), perishable ('vergankelijk') |
| praetereo (praeterire) | voorbijgaan | - | - |
| praetor | praetor (magistraat, voornamelijk belast met de rechtspraak) | - | - |
| redeo (redire) | teruggaan, -komen, terecht komen | - | - |
| reditus | terugkeer | reditie ('herhaling') | - |
| subeo (subire) | naderen, in gedachten komen | - | - |
| subito | plotseling | zie subitus | zie subitus |
| subitus | plotseling, onverwacht | subiet ('direct') | sudden ('plotseling'; < Oudfr. subdain < Lat. subitaneus < subitus) |
| transeo (transire) | overgaan, overtrekken, voorbijtrekken; voorbijgaan | transitief ('overgankelijk), trance ('toestand van gewijzigd bewustzijn') | transition ('overgang'), transit ('reis'), trance ('toestand van gewijzigd bewustzijn') |
| eo | daarheen, hierom; des te | - | - |
| eorum | van hen, hun; van deze (gen. van is) | zie is, ea, id | zie is, ea, id |
| eos | hen; dezen (acc. mnl. van is) | zie is, ea, id | zie is, ea, id |
| epistula | brief | epistel ('brief') | epistolary novel ('brievenroman'; populair genre in 18e en 19e eeuw) |
| epulae | maaltijd, feest | - | - |
| equus | paard | - | - |
| eques | ruiter, ridder | - | equestrian ('ruiter') |
| equitatus | ruiterij | - | - |
| ergo | dus, dan | - | - |
| erro (errare) | dwalen, zich vergissen | aberratie ('afwijking'; < ab + erratum), erratum ('drukfout'), armoede ('gebrek'; < Ned. uitdrukking 'in arren moede' (spijtig) < Middelned. 'in erren moede' < Middelned. 'erre' (in de war, boos, spijtig) < Lat. errare) | to err ('dwalen'), aberration ('afwijking'; < ab + erratum) |
| error | zwerftocht, dwaling, misvatting | - | error ('fout') |
| et | en, ook, zelfs | - | - |
| et ... et | niet alleeen .. maar ook; zowel .. als | - | - |
| etiam | ook, zelfs | - | - |
| etiamsi | ook als | - | - |
| etsi | hoewel | - | - |
| eum | hem, deze (acc. mnl. van is) | zie is, ea, id | zie is, ea, id |
| Eurus | (zuid)oostenwind | - | - |
| evado (evadĕre) | te voorschijn komen, ontsnappen | evasie ('ontwijking') | to evade ('ontwijken'), evasion ('ontwijking') |
| invado (invadĕre) | aanvallen, binnendringen | invasie ('vijandelijke inval') | invasion ('vijandelijke inval'), to invade ('vijandelijk gebied invallen') |
| vadum | ondiepte, water | wad ('doorwaadbare plaats') | to wade ('doorheen waden'; < Lat. vadere), bilbo ('Spaanse degen' < Eng. Bilboa (stad) < Sp. Bilbao < Lat. Bellum Vadum ('mooi wad') (de stad ligt aan de rivier de Nervión)) |
| ex, e | uit, sinds; ten gevolge van, op grond van | | |
| excito (excitare) | in beweging brengen, opjagen | exciteren ('opwekken') | to excite ('opjagen'), excited ('opgewonden') |
| incito (incitare) | aansporen | incitatie ('aansporing') | to incite ('aansporen') |
| exerceo (exercēre) | intensief bezig houden, afmatten | exercitie ('militaire oefening'; < exercitium ('training') < exercitare (freq. v. exercere)), exerceren ('manoeuvreren') | exercise ('oefening'; < exercitium ('training') < exercitare (freq. v. exercere)) |
| exercitus | leger | - | - |
| existimo (existimare) | oordelen, menen | - | - |
| expedio (expedire) | losmaken, bevrijden | expeditie ('onderzoekingstocht' < expeditionem < expeditum), expediënt ('redmiddel' < ptc. expediens) | expedition ('militaire campagne' < subst. expeditionem < ppp. expeditum) |
| expedit | het is dienstig, bruikbaar | - | - |
| expeditus | onbelemmerd, slagvaardig, lichtgewapend | expediet ('voortvarend') | expeditious ('onbelemmerd') |
| impedimentum | belemmering, pl.: bagage | - | - |
| impedio (impedire) | belemmeren | impediëren ('verhinderen') | impediment ('belemmering'; < Lat. impedimentem < impedire < in + pedes ('voor de voeten')) |
| experior (experiri) | beproeven, proberen, ervaren, ondervinden | expert ('deskundige'; < expertus), experiment ('proef'; < experimentum < ppp v. experiri) | expert ('deskundige'; < expertus), experience ('ervaring'; < experientia), experiment ('proef'; < experimentum < ppp v. experiri) |
| comperio (comperire) | te weten komen, ontdekken | - | - |
| expers, -tis | geen deel hebbend aan, zonder | - | - |
| explico (explicare) | uitleggen | expliciet ('uitdrukkelijk'; < explicitus), explicatie ('uitleg') | explication ('uitleg'; < explicationem), explicit ('uitdrukkelijk'; modern: 'pornografisch' < explicatus), exploit ('heldendaad, wapenfeit'; < Fr. esploit < Lat. explicitum 'uitgelegd, voltooid ding') |
| exploro (explorare) | onderzoeken | exploreren ('verkennen'; < Lat. jachtterm: ex + plorare 'schreeuwen') | to explore ('verkennen'; < Lat. jachtterm: ex + plorare 'schreeuwen'), exploration ('onderzoek') |
| ex(s)ilium | ballingschap, verbanning | - | exile ('verbanning' of 'banneling') |
| exstinguo (exstinguĕre) | uitblussen, vernietigen | exstinctie ('doving'; < exstinctio) | to extinguish ('blussen'), extinct ('uitgestorven'; < exstinctio) |
| extemplo | terstond | - | - |
| exterus, exterior | zich buiten bevindend | exterieur ('buitenkant'; < exterior) | exterior ('buitenkant') |
| externus | uitwendig, uitheems | extern ('buiten iets liggend') | external ('buiten iets liggend') |
| extra | buiten | extra ('buitengewoon'), extravagant ('ongewoon uitbundig'; < extra + vagari ('dwalen')) | extra ('bijzonder'), strange ('vreemd' < Fr. étranger ('buitenlands') < Lat. extraneus ('buiten liggend) < extra), extravagant ('uitzinnig'; < extra + vagari ('dwalen')), extraordinary ('buitengewoon'; < extraordinarius < extra + ordo ('rij, orde')) |
| extremus | superl.: buitenste, uiterste, laatste | extreem ('uiterst'), extremiteit ('uitersten') | extreme ('uiterst') |
| fabula | verhaal, toneelstuk | fabel | fable |
| facio (facĕre) | maken, doen; +2 acc maken tot | factor, infectie (< in + facio), chauffeur (< Fr. chauffer < Vulg. Lat. calefacio ('warm maken')), certificaat (< certus ('zeker') + facio), benefiet ('voorstelling of wedstrijd ten bate van een goed doel'; < bene ('goed') + factum) | factor, faction, feature (< factura), benefactor ('weldoener'; < bene + facio) |
| affectus | gemoedsgesteldheid, stemming | affectie ('aandoening, genegenheid, neiging') | to affect ('beïnvloeden') |
| afficio (afficĕre) | iemand iets aandoen | affectie ('aandoening, genegenheid, neiging') | to affect ('beïnvloeden'), affection ('aandoening, genegenheid, neiging') |
| conficio (conficĕre) | afmaken, vernietigen | confetti (< Ital. confetto (snoep dat met carnaval werd uitgedeeld)), konfijten ('in suiker inleggen', < confire (Fr.) < conficio (Lat.)), confectie ('in voorraad gemaakte kleding'; oorspr. 'een (met suiker of stroop) gemaakte artsenij') | to discomfit ('verwarren, in verlegenheid brengen'; wrsch. door betekenisverwarring met to discomfort), confection ('maken uit ingrediënten'; van snoep en medicijnen), confectionery ('zoetigheden, snoep') |
| deficio (deficĕre) | afvallen, in de steek laten; opraken | defect, deficiëntie ('tekort, tekortkoming') | defect, deficit ('tekort, nadelig saldo, gebrek'), defective ('onvolledig'), deficient ('incompleet, onvolledig'), defector ('overloper, afvallige') |
| difficilis | moeilijk | - | difficult, difficulty |
| efficio (efficĕre) | tot stand brengen, bewerken | effect, efficiënt ('doelmatig') | effect, effective, efficient, efficacy ('werkzaamheid, doeltreffendheid') |
| facies | gedaante, uiterlijk, gezicht | facet ('vlak van een veelvlakkig voorwerp; kant, aspect'; < Fr. facette < Vulg. Lat. facia), façade ('voorgevel van een gebouw'; < Ital. facciate < Vulg. Lat. facia), interface ('verbinding tussen twee systemen'; < inter + Eng. face) | face, superficial ('oppervlakkig'), to efface ('uitwissen'), to deface ('beschadigen, verminken'), surface ('oppervlakte') |
| facilis | gemakkelijk | faciliteit ('hulpmiddel, voorziening'), faculteit ('hoofdafdeling van een universiteit of hogeschool') | facile ('makkelijk'), facility ('hulpmiddel, voorziening'), faculty ('hoofdafdeling van een universiteit of hogeschool; bepaalde wiskundige functie') |
| facinus | daad, wandaad | - | - |
| factio | groep, groepsvorming | fatsoen | faction ('(pressie)groep, partijruzie'), fashion |
| factum | daad, feit | feit | fact, artifact (< ars ('kunst') + factum ('daad')), feat ('daad'), forfeit ('boete, straf'; < foris ('buiten') + factum) |
| factum est | het is gemaakt, het is gedaan; het is gebeurd | zie factum | zie factum |
| officio (officĕre) | hinderen, afbreuk doen | - | - |
| officium | taak, plicht | akkefietje ('onaangename taak; kleinigheid'; ofwel < aqua + vitae 'water + leven', ofwel < officium door volksetymologie), officieel, officier, officieus ('zogenaamd officieel') | official, office, officer, to officiate ('officieel optreden') |
| interficio (interficĕre) | doden | - | - |
| patefacio (patefacĕre) | openmaken, openbaar maken | - | - |
| perficio (perficĕre) | voltooien | perfect | perfect |
| praefectus | opzichter, aanvoerder | prefect, prefectuur | prefect |
| proficio (proficĕre) | vorderen; baten | profijt ('voordeel'), proficiat | proficient ('vakkundig, bekwaam'), profit ('winst') |
| reficio (reficĕre) | vernieuwen, herstellen | refter ('eetzaal in een klooster of school' (Be.); < refectorium (Kerklat.)) | refectory ('eetzaal in een klooster of school' (Be.); < refectorium (Kerklat.)) |
| sufficio (sufficĕre) | voldoende zijn, genoeg zijn | - | sufficient ('voldoende'), to suffice ('voldoende zijn') |
| fallo (fallĕre) | ontgaan, misleiden | failliet ('bankroet', < Ital. fallito), falen | to fail, fallacy ('vergissing, bedrog') |
| falsus | ongegrond, onwaar | fout (< Fr. faute < Vulg. Lat. fallita), vals, falsificatie ('vervalsing') | fault, false |
| fama | (wat men zegt), gerucht, reputatie | ban ('straf, in het bijzonder verbanning, betovering'), faam ('reputatie; roem') | fame, infamy ('schanddaad') |
| fames | honger | - | famine ('hongersnood, tekort'), famished ('uitgehongerd') |
| familia | huishouden, (slaven) personeel | familie | family |
| familiaris | (tot het huis behorend), goede vriend | familiair ('vertrouwelijk, gemeenzaam; vrijpostig') | familiar ('vertrouwelijk, gemeenzaam; vrijpostig') |
| fas | (goddelijk) recht | - | - |
| fas est | het is geoorloofd | - | - |
| fatum | (nood) lot | fee (< fée (Fr.) < fata ('fee, godin van het lot'), fataal ('noodlottig'), fata morgana ('luchtspiegeling, waanvoorstelling', fata + morgana 'fee Morgana') | fate, fatal ('noodlottig') |
| for (fari) | spreken | faam ('reputatie; roem') | infant ('kind'; < in + fans 'niet sprekend'), preface ('voorwoord'), affable ('vriendelijk, innemend'; lett. 'aanspreekbaar') |
| nefas | zonde | - | nefarious ('misdadig, schandelijk') |
| fateor (fateri) | bekennen | professioneel (< professio < pro + fateor ('openlijk verkondigen, doceren')), confessie ('(geloofs)belijdenis'; < confessus, ppp. van con + fateor ('toegeven, openbaren, belijden')) | profession (< professio < pro + fateor ('openlijk verkondigen, doceren')), to confess ('toegeven, openbaren, belijden'; < con + fateor ('toegeven, openbaren, belijden')) |
| fatigo (fatigare) | vermoeien | - | fatigue ('vermoeidheid'), indefatigable ('onvermoeibaar') |
| fauces | keel | - | faucet ('kraan'), suffocation ('verstikking') |
| fax, facis | fakkel | fakkel (< facula, dimin. van fax) | - |
| felix | gelukkig, welvarend | zie felicitas | zie felicitas |
| felicitas | geluk | feliciteren (< felicito ('gelukkig maken')) | to felicitate (< felicito ('gelukkig maken')), felicity ('geluk') |
| infelix | ongelukkig | - | infelicity ('ongeluk') |
| femina | vrouw | feminisme ('vrouwenbeweging') | female (< femella, dimin. van femina), feminine ('vrouwelijk'), effeminate ('verwijfd'; < ex + femina) |
| fere, ferme | ongeveer, bijna (altijd) | - | - |
| ferio (ferire) | slaan | interferentie ('het op elkaar inwerken; < inter ('onderling') + ferio) | to interfere ('op elkaar inwerken, hinderen'; < inter ('onderling') + ferio) |
| fero (ferre) | dragen, brengen, zeggen | lucifer (< lux ('licht') + fero), conifeer ('kegeldragende naaldboom'; < conus ('kegel') + fero) | legislation ('wetgeving', lex + fero 'wet brengen'), vociferous ('lawaaierig, luidruchtig', < vox + fero 'stem dragen'), somniferous ('slaapverwekkend', < somnum + fero 'slaap brengen'), pestiferous ('schadelijk, verderfelijk, vervelend', < pestis + fero 'ziekte dragen') |
| affero (afferre) | ergens heen brengen, melden; veroorzaken | - | - |
| aufero (auferre) | wegnemen, ontnemen | - | ablation ('verwijdering') |
| bellum inferre | iemand de oorlog aandoen | zie bellum & infero | zie bellum & infero |
| confero (conferre) | bijeenbrengen, vergelijken; (zich) begeven | conferentie ('bijeenkomst, vergadering') | conference ('bijeenkomst, vergadering'), to confer ('beraadslagen, verlenen') |
| (se-) confero (conferre) | zich begeven, bijeenbrengen; vergelijken | zie confero | zie confero |
| defero (deferre) | (omlaag) brengen, aanbrengen; (pass.) belanden | deferentie ('eerbied, achting') | to defer ('zich onderwerpen, uitstellen') |
| differo (differre) | verspreiden, verschillen; uitstellen | differentiëren ('zich verschillend ontwikkelen, onderscheid maken; zekere wiskundige bepaling uitvoeren') | different, indifferent ('onverschillig') |
| effero (efferre) | naar buiten dragen, uitspreken; verheffen | - | to elate ('verrukken, in vervoering brengen') |
| infero (inferre) | brengen naar, bezorgen | infereren ('afleiden') | to infer ('concluderen, impliceren, inhouden'), inference ('gevolgtrekking') |
| offero (offerre) | tonen, (aan)bieden | offeren, offerte ('prijsopgave') | to offer |
| perfero (perferre) | overbrengen, verdragen | - | - |
| praefero (praeferre) | verkiezen boven | prefereren ('de voorkeur geven aan'), prelaat ('kerkvorst') | to prefer ('de voorkeur geven aan'), prelate ('kerkvorst') |
| profero (proferre) | te voorschijn brengen | - | to profer ('uitbrengen, uiten, uitspreken') |
| refero (referre) | (terug)brengen, berichten, rapporteren; (met se) terugkeren | relatie ('verhouding'), refereren ('verwijzen'), referaat ('voordracht, verslag'), referendum ('volksstemming'; lett. 'dat wat gerapporteerd moet worden') | to relate ('in verband staan met, verhalen, berichten, in verband brengen'), to refer ('verwijzen, terugvoeren tot'), referendum ('volksstemming'; lett. 'dat wat gerapporteerd moet worden') |
| me refero (se referre) | terugkeren, (zonder se) (terug)brengen; berichten, rapporteren | zie refero | zie refero |
| refert | het is van belang | zie refero | zie refero |
| transfero (transferre) | overbrengen | transfereren ('overdragen, overbrengen') | to transfer ('overdragen, overbrengen'), to translate ('vertalen, interpreteren, omzetten') |
| ferrum | ijzer, zwaard | - | ferrous ('van ijzer') |
| fertilis | vruchtbaar | fertiel ('vruchtbaar') | fertile ('vruchtbaar, overvloedig'), infertile ('onvruchtbaar') |
| ferus | wild, ruw | fier ('zelfbewust, trots'; < Fr. fier ('wild, woest, ongetemd')), zebra (< Port. evra < Vulg. Lat. equiferus (< equus ('paard') + ferus)) | fierce ('zelfbewust, trots'; < Fr. fier ('wild, woest, ongetemd'), zebra (< Port. evra < Vulg. Lat. equiferus (< equus ('paard') + ferus)), feral ('wild') |
| fera | wild dier | zie ferus | zie ferus |
| ferox | wild, strijdlustig, hooghartig | - | ferocity ('woestheid, gewelddadigheid') |
| fessus | moe, uitgeput | - | - |
| festino (festinare) | zich haasten | - | - |
| festus | feestelijk | feest, vieren (< Mdd. Lat. feriare ('feesten') < Lat. feriae ('feestdagen'), verw. m. festus), festival (< festivus ( 'feestelijk')), festiviteit ('openbare feestelijkheid'; < festivitas ('feestvreugde')) | feast, festive ('feestelijk'; < festivus 'feestelijk'), fair ('markt, beurs'; < Oudfr. feire < Lat. feriae ('feestdagen'), verw. m. festus) |
| fides | vertrouwen, betrouwbaarheid; trouw; bescherming | fideel ('vertrouwelijk, vrolijk'; < fidelis ('trouw, betrouwbaar')), bonafide ('te goeder trouw'), malafide ('onbetrouwbaar'), op de bonnefooi ('op goed geluk', ofwel < Fr. de bonne foi < Lat. bona fide ('met goed vertrouwen'), ofwel < Fr. bonne voie ('goede weg')) | faith, fidelity ('trouw'; < fidelitas ('trouw, betrouwbaarheid')), bona fide ('te goeder trouw') |
| confido (confidĕre) | vertrouwen | confidentie ('vertrouwelijke mededeling') | confidence ('vertrouwen'), confidant ('vertrouweling'), to confide ('toevertrouwen') |
| fidus | trouw, betrouwbaar | zie fides | zie fides, to defy ('uitdagen, trotseren'; < Oudfr. desfier < Lat. dis ('ont-') + fidus) |
| perfidia | trouweloosheid | perfide ('trouweloos, verraderlijk') | perfidious ('trouweloos, verraderlijk') |
| figo (figĕre) | vasthechten, doorboren | fiksen (< fixum, ppp. van figo), fiks ('krachtig, flink'; < fixum, ppp. van figo), fiche ('speelpenning, archiefkaart'; < Fr. fiche (oorspr. 'doorn, stekel)), affiche ('aanplakbiljet'), fixeren ('doen vastzitten') | to fix (< fixum, ppp. van figo), to crucify ('kruisigen'; < crux ('kruis') + figo), suffix ('achtervoegsel'), prefix ('voorvoegsel'), to affix ('toevoegen, aanhechten, vastmaken') |
| figura | vorm, gedaante | figuur, figurant ('onbelangrijk persoon'; < figuro 'vormgeven'), configuratie ('groepering, formatie') | figure, figurative ('figuurlijk'; < figuro 'vormgeven'), to disfigure ('veranderen, vernietigen') |
| filius | zoon | - | filial ('kinder-'), affiliation ('band, verwantschap') |
| filia | dochter | filiaal ('bijkantoor, depotwinkel' < lett. 'dochtervestiging') | zie filius |
| fingo (fingĕre) | vormen, verzinnen | fictie ('verzinsel'; < fictum, ppp. van fingo), fingeren ('verzinnen, voorwenden'), veinzen ('huichelen, voorwenden'; < Mdd. Ned. vensen < Lat. pf. finxi) | fiction ('verzinsel'; < fictum, ppp. van fingo), to feign ('huichelen, voorwenden'; < Fr. feindre ('doen alsof, voorwenden')) |
| finio (finire) | (be)eindigen, begrenzen | financiën ('geldzaken'; < Mdd. Lat. fino, 'geld betalen'), definiëren ('betekenis omschrijven, grenzen bepalen') | to finish, finite ('eindig, begrensd, beperkt'; < finitum, ppp. van finio), to define ('betekenis omschrijven, grenzen bepalen') |
| finis | eind, doel, grens; (pl) gebied | fijn (o.i.v. Midd. Lat. finus, 'verfijnd'), finish, finale (< Lat. finalis ('laatste')) | fine (o.i.v. Midd. Lat. finus, 'verfijnd'), final (< Lat. finalis ('laatste')) |
| finitimus | naburig, omwonend | - | - |
| fio (fieri) | (gemaakt) worden, gebeuren | fiat ('goedkeuring'; lett. 'laat het gebeuren', conj. adhort.) | fiat ('goedkeuring'; lett. 'laat het gebeuren', conj. adhort.) |
| factus | ptc. pf. pass. van facio; ptc. pf. van fieri | zie facio | zie facio |
| firmus | stevig, sterk | ferm ('flink, standvastig, stevig'), firma ('handelszaak, bedrijf'; < firmo ('vestigen')), firmament ('hemelgewelf'; < firmo ('bevestigen')) | firm ('flink, standvastig, stevig'), farm ('boerderij'; < Oudfr. ferme ('huur') < Lat. firmo ('vestigen')), to affirm ('bevestigen, beamen'), firm ('handelszaak, bedrijf'; < firmo ('vestigen')), firmament ('hemelgewelf'; < firmo ('bevestigen')) |
| confirmo (confirmare) | versterken, bevestigen | confirmeren ('bevestigen') | to confirm ('bevestigen') |
| flagitium | schanddaad, wandaad | - | flagitious ('schandelijk') |
| flamma | vlam | vlam, flamberen ('een gerecht overgieten met een sterk alcoholhoudende drank en deze aansteken'; < Fr. flamber < Lat. flammula ('vlammetje')), flamingo (< Sp. flamenco ('vleeskleurig')) | flame, flammable ('brandbaar'), to inflame ('opwinden, kwaad maken') |
| flavus | goudgeel, blond | blauw (etym. onz., uit Proto-Indo-Europees *bhle-) | blue (etym. onz., uit Proto-Indo-Europees *bhle-) |
| flecto (flectĕre) | buigen, veranderen | reflex ('onwillekeurige reactie'; < re ('terug') + flecto), flexibel ('buigzaam'), circumflex ('samentrekkingsteken (^), dakje'; < circum ('rondom') + flecto) | flexible ('buigzaam'), reflection ('weerspiegeling, overdenking'), to deflect ('(doen) afbuigen'), circumflex ('samentrekkingsteken (^), dakje'; < circum ('rondom') + flecto) |
| fleo (flēre) | (be)wenen | - | feeble ('zwak'; < flebilis ('betreurenswaardig')), to bleat ('blaten') |
| fletus | geween, tranen | - | - |
| flos | bloem, bloei | bloeien (verw. m. floro ('bloeien'), stam *blo-), bloemkool (< Lat. flos + caulis ('kool')), flora ('plantenleven') | flower, to flourish ('gedijen, bloeien'; < floro ('bloeien')) |
| fluctus | golf | fluctueren ('veranderlijk zijn, schommelen'; < fluctuo) | fluctuation ('golfbeweging, schommeling'; < fluctuo) |
| fluo (fluĕre) | (voort)stromen | - | fluid ('vloeibaar'; < fluidus ('stromend')), fluent ('vloeiend'), influence ('invloed'), superfluous ('overbodig'; < super ('eroverheen') + fluo), affluent ('rijk, welvarend') |
| flumen | rivier | - | - |
| fluvius | rivier | - | - |
| foedus | verdrag, verbond | federatie ('bondgenootschap'; < foedero 'verbinden') | federation ('bondgenootschap'; < foedero ('verbinden')) |
| foedus | afschuwelijk, schandelijk | - | - |
| folium | blad | folie ('dun bladmetaal of vellen van kunststof'), portefeuille ('mapje voor papieren'; < porto ('dragen') + folium), portfolio ('map met tekeningen/foto's'; < porto ('dragen') + folium), kamperfoelie ('geslacht van heesters en slingerplanten'; < caper ('geit') + folium) | foil ('folie'), foliage ('gebladerte'), portfolio ('map met tekeningen/foto's'; < porto ('dragen') + folium) |
| fons | bron | fontein (< fontanus ('bij een bron behorend')) | fountain (< fontanus ('bij een bron behorend')) |
| fores | deur | forens ('persoon die niet woont in de stad waar hij werkt', < Mdd. Lat. forensis < Lat. foris ('buiten')) | - |
| forma | vorm, uiterlijk, schoonheid | vorm, formeel ('vormelijk'), formule ('vaste regel'; < formula 'vormpje'), formulier (< formula 'vormpje'), conform ('in overeenstemming met'; < cum + forma), informeren (< in + forma, lett. 'de vorm (voor iemand) duidelijk maken'), uniform ('eenvormig'; < unus + forma) | form, formal ('vormelijk'), formula ('vaste regel', < formula 'vormpje'), to inform (< in + forma, lett. 'de vorm (voor iemand) duidelijk maken'), uniform ('eenvormig', < unus + forma 'één vorm') |
| formido | angst | formidabel ('geweldig'; < formidabilis ('angstwekkend')) | formidable ('geweldig'; < formidabilis ('angstwekkend')) |
| fors | lot, toeval | - | - |
| fortasse | misschien | - | - |
| forte | toevallig | - | - |
| fortuna | lot, toeval, geluk, (pl.) fortuin, bezit | fortuin ('lot, kapitaal') | fortune ('lot, geluk, rijkdom') |
| fortuitus | toevallig(e) | - | fortuitious ('toevallig') |
| fortis | dapper, sterk, krachtig | fors, fort, forceren ('doordrijven, openbreken'; < Vulg. Lat. fortio < Laatlat. fortia ('geweld')), comfort ('materieel gemak'; < Oudfr. confort ('moed') < Lat. cum + fortis) | force, fortress ('fort'), effort ('inspanning', < ex + fortis 'uit sterk'), to comfort ('troosten, bemoedigen', < cum + fortis 'met sterk'), to fortify ('versterken, verstevigen', < fortis + facio 'sterk maken') |
| fortiter | adv. van fortis | zie fortis | zie fortis |
| forum | markt, plein, het openbare leven | forum ('groep discussiërende deskundigen, website om op te discussiëren'), forensisch ('gerechtelijk'; < forensis 'tot het forum/de gerechtsplaats behorend') | forum ('groep discussiërende deskundigen, website om op te discussiëren'), forensic ('gerechtelijk'; < forensis 'tot het forum/de gerechtsplaats behorend') |
| foveo (fovēre) | warmen, koesteren, steunen | - | - |
| frango (frangĕre) | breken, vernietigen | fractie ('gedeelte'; < fractum, ppp. van frango), fragment ('deel'; < fragmentum ('afgebroken stuk')), fractuur ('botbreuk'), refrein (< Oudfr. refraindre ('breken, verzachten, moduleren') < Lat. refringere ('breken')) | fragment ('deel'; < fragmentum ('afgebroken stuk')), fracture ('botbreuk'), fraction ('breuk, gedeelte'; < fractum, ppp. van frango), refrain ('refrein; < Oudfr. refraindre ('breken, verzachten, moduleren') < Lat. refringere ('breken')), to infringe ('schenden, overtreden, inbreuk maken'), to defray ('financieren, betalen'; < Fr. defraier < Lat. defrango) |
| fragilis | breekbaar, teer | fragiel ('breekbaar') | fragile ('breekbaar'), frail ('breekbaar, zwak, teer'; < Oudfr. fraile < Lat. fragilis) |
| frater | broer | broer, frater ('lid van een geestelijke orde'), confrater ('ambtgenoot') | brother, friar ('monnik, broeder'), fraternity ('broederschap'), fratricide ('broedermoord'; < frater + caedo ('doden')) |
| fraus | bedrog, misleiding | fraude ('valsheid in geschrifte'), frauduleus ('oneerlijk, bedrieglijk') | fraud ('valsheid in geschrifte') |
| fremo (fremĕre) | (een dof) geluid maken, mompelen | - | - |
| fremitus | (dof) geluid, gemompel | - | - |
| frenum | bit, teugel | - | to refrain ('zich onthouden van'; < re ('terug') + frenum) |
| frequens | talrijk, regelmatig (voor)komend | frequent ('herhaaldelijk') | frequent ('herhaaldelijk'), infrequent ('zeldzaam') |
| fretum | zee(straat) | - | - |
| frigus | kou, koelheid | - | fridge (afk. v. refrigerator ('koelkast')), refrigeration ('afkoeling, invriezing') |
| frigidus | koud, koel | frigide ('koud, koel, seksueel ongevoelig') | frigid ('koud, koel, onvriendelijk') |
| frons | loof, bladeren | - | - |
| frons | voorhoofd, gezicht, voorzijde | front ('voorzijde'), confronteren ('met iets onaangenaams in aanraking brengen'; lett. 'naar iemands voorhoofd brengen') | front ('voorzijde'), to confront ('confronteren, het hoofd bieden aan'; lett. 'voorhoofden samen brengen'), effrontery ('brutaliteit'; lett. 'het voorhoofd naar voren brengen'), to affront ('beledigen'; lett. 'naar iemands voorhoofd brengen') |
| fruor (frui) | genieten | - | fruition ('vervulling, realisatie') |
| fructus | vrucht | vrucht, fruit (< Fr. fruit < fructus) | fruit (< Fr. fruit < fructus) |
| frumentum | koren, voedsel | - | - |
| frux | (veld)vrucht | - | frugal ('zuinig, kaal, somber') |
| frustra | tevergeefs, zonder reden | frustreren ('dwarsbomen, belemmeren'; < Lat. frustro ('misleiden, teleurstellen')) | to frustrate ('dwarsbomen, belemmeren'; < Lat. frustro ('misleiden, teleurstellen')) |
| fugo (fugare) | op de vlucht jagen | - | - |
| fuga | vlucht, verbanning | - | - |
| effugio (effugĕre) | wegvluchten, ontlopen | zie fugio | zie fugio |
| fugio (fugĕre) | vluchten | centrifuge ('wasdroger', lett. 'toestel met middelpuntvliedende beweging') | fugitive ('vluchteling'), refuge ('toevluchtsoord') |
| profugo (profugĕre) | vluchten | zie fugio | zie fugio |
| fulgeo (fulgēre) | schitteren, blinken | zie fulmen | zie fulmen |
| fulmen | bliksem | fulmineren ('heftig uitvaren, foeteren'; < fulmino ('bliksemen')) | to fulminate ('heftig uitvaren, foeteren'; < fulmino ('bliksemen')) |
| fundo (fundĕre) | gieten, storten, uiteenslaan | fusie ('ineensmelting'; < fusum, ppp. van fundo), diffuus ('verspreid, vaag, onscherp'; < dis ('uiteen') + fundo), fondue (< Fr. fondre ('gieten') < fundo) | fusion ('ineensmelting'; < fusum, ppp. van fundo), diffusion ('verspreiding, diffusie'; < dis ('uiteen') + fundo), to refund ('terugbetalen'), to confound ('verbazen, verwarren'; lett. 'samengieten' -> 'onoverzichtelijk maken') |
| circumfundo (circumfundĕre) | omringen | - | - |
| effundo (effundĕre) | uitgieten, uitstorten | - | effusion ('ontboezeming, uitstroming') |
| infundo (infundĕre) | gieten in/op | infuus ('vloeistof bestemd om in de aderen te brengen') | to infuse ('ingieten, bezielen') |
| profundus | diep | - | profound ('wijs, diepgaand, grondig') |
| fungor (fungi) | vervullen | functie (< functum, ppp. van fungor), fungeren ('een ambt uitoefenen, dienen') | function (< functum, ppp. van fungor), perfunctory ('plichtmatig'), defunct ('verdwenen, in onbruik') |
| funus | dood, begrafenis | funest ('noodlottig, verderfelijk'), funerair ('betreffende een begrafenis') | funeral ('begrafenis') |
| furo (furĕre) | bezeten zijn | zie furor | zie furor |
| furor | razernij, hartstocht | furie ('razende woede'), furore ('grote opgang, succes'; < Ital. furore) | fury ('razende woede') |
| gaudeo (gaudēre) | blij zijn | - | to rejoice ('verheugen' < Oudfr. rejoiss- < rejoir < re + joir < gaudere), to enjoy ('vermaken' < Oudfr. enjoir < en + joir < gaudere) |
| gaudium | blijdschap | joyeus ('vrolijk'; < Fr. joyeux ('blij') < Lat. gaudia) | joy ('vreugde'; < Oudfr. joie < Lat. gaudia) |
| gavisus | zich verheugend | - | - |
| gavisus sum | ik heb me verheugd | - | - |
| gelidus | ijskoud | gelei ('ingekookt sap'; < Oudfr. gelée < Lat. gelu ('kou')) | jelly ('gelei'; < Oudfr. gelée < Lat. gelu ('kou')), to congeal ('bevriezen'; < Fr. congeler < Lat. congelare ('bevriezen') < con + gelare < gelu ('kou')) |
| geminus | tweeling-, dubbel, twee | - | geminate ('dubbel') |
| gemo (gemĕre) | zuchten, kermen | - | - |
| gemitus | gezucht, gekerm | - | - |
| gero (gerĕre) | dragen, doen, zich gedragen; (met se); zich gedragen | suggestie ('voorstel'; < Fr. suggestion < Lat. suggestionem < suggerere ('onder iets brengen, aanbieden') < sub + gerere), congestie ('ophoping'; < Fr. congestion < Lat. congestio < congerere 'bijeenbrengen' < con + gerere), gesticuleren ('gebaren maken'; < Fr. gesticuler < Lat. gesticulari 'gebaren maken' < gesticulus (dimin.) < gestus 'beweging' < gerere) | gest ('verhaal, beroemde daad'; < Fr. geste < Lat. gestum), to congest ('bij elkaar brengen'; < Lat. congerere ('samenbrengen') < cum + gerere), register ('register' < Mdd. Lat. registrum < regesta ('opgetekende dingen') < regerere 'terugbrengen, noteren' < re + gerere) |
| bellum gero | oorlog voeren | - | - |
| res gestae | (krijgs)daden | - | - |
| gigno (gignĕre) | voortbrengen | genitaliën ('voortplantingsorganen'; < Lat. geno (parallelvorm v. gigno), genitief ('betrekking hebbend op afkomst'; < ppp. genitus) | genitals ('voortplantingsorganen'; < Lat. geno (parallelvorm v. gigno), genitive ('betrekking hebbend op afkomst'; < ppp. genitus) |
| benignus | welwillend | benigne ('goedaardig') | benign ('goedaardig') |
| gener | schoonzoon | - | - |
| genitor | vader | - | - |
| gens | geslacht, volk, land | - | gentle ('goedgeboren', i.e. uit een goed geslacht; < Oudfr. gentil ('nobel')) |
| genus | afkomst, geslacht, soort | generaal ('algemeen'; < Lat. generalis ('met betrekking tot allen', itt. specialis) < gen. generis), generiek ('eigen aan de soort'; < gen. generis), genereus ('vrijgevig'; < Midfr. généreux ('nobel') < generis + osus ('vol van')) | generic ('behorend tot een grote groep objecten'; < gen. generis), general ('algemeen';
|
| ingenium | aanleg, karakter, talent | ingenieus ('vernuftig'), ingenieur ('afgestudeerde aan een hogere technische school') | ingenious ('vernuftig'), engineer ('afgestudeerde aan een hogere technische school') |
| glacies | ijs | gletsjer (| glacier ('gletsjer'; < Fr. glacier ('gletsjer')) |
|
| gladius | zwaard | gladiator ('zwaardvechter'; | gladiator ('zwaardvechter';
| |
| glaeba | kluit, aarde | - | - |
| gloria | roem | glorie ('roem'), glorieus ('roemrijk'; | glory ('roem'), glorious ('roemrijk';
| |
| Graecus (bijv. nw.) | Grieks | Grieks, grecisme ('ontleend aan het Grieks') | Greek, grecism ('ontleend aan het Grieks') |
| Graecus (zst. nw.) | Griek | Griek | Greek |
| gramen | kruid, gras | graminologie ('grassenkunde') | - |
| grandis | groot | grandeur ('glans, luister'; | grand ('groot'; in verschillende dialecten, veelal vervangen door 'big') |
|
| gratia | gunst, charme, dank; (+ gen.) omwille van | gratie ('gunst'), gratis (< gratiis ('voor dank')), gracieus ('bevallig'; | grace ('gunst'), gracious ('bevallig';
| |
| gratia (+gen). | omwille van | - | - |
| gratus | dankbaar, aangenaam | - | - |
| ingratus | ondankbaar | - | - |
| gravis | zwaar, ernstig | grief ('klacht'; | gravity ('zwaarte(kracht)'; < Lat. gravitas), grief ('verdriet';
| |
| grex | kudde, groep | segregatie ('afzondering'; | to segregate ('isoleren';
| |
| gurges | draaikolk | verw. met gorgel ('strottenhoofd'; | gorge ('keel';
| |
| habena | teugel | - | - |
| habeo (habēre) | hebben, houden, beschouwen | rehabilitatie ('eerherstel'), melaats ('aan lepra lijdend'; verbastering v. Fr. malade < male-habitum ('er slecht aan toe' > 'ziek')) | able ('in staat'; < habilis ('in staat tot hanteren', 'geschikt')), inhibition ('officiëel verbod') |
| adhibeo (adhibēre) | er bij halen, aanwenden, gebruiken | - | - |
| cohibeo (cohibēre) | vasthouden, in bedwang houden | - | - |
| debeo (debēre) | verschuldigd zijn, moeten | debet ('financiële schuld') | debt ('schuld'), due ('verplicht'), duty ('verplichting'), to endeavour ('doorzetten'; < Fr. mettre en dever ('iets in het moeten plaatsen' > 'zich tot iets verplichten')) |
| habito (habitare) | wonen, bewonen | habitat ('leefomgeving van een dier'), cohabiteren ('geslachtsgemeenschap hebben') | habitat ('leefomgeving van een dier'), inhabitant ('inwoner'), cohabitation ('geslachtsgemeenschap') |
| habitus | toestand, houding, kleding | habijt ('monniksgewaad') | habit ('gewoonte') |
| praebeo (praebēre) | aanbieden, (met se) zich betonen | prebende ('kerkelijke functie waar men salaris voor krijgt'; < praebenda ('dingen die gegeven moeten worden')) | - |
| prohibeo (prohibēre) | afhouden van, verhinderen | prohibitiestelsel ('beleid tegen het invoeren van buitenlandse producten') | to prohibit ('verbieden'), Prohibition ('verbod op alcohol begin 20e eeuw in de Verenigde Staten') |
| haec | nom. ev. vrl. van hic 'deze'; nom./acc. mv. onz. van hic 'deze' | - | - |
| haereo (haerĕre) | vast blijven zitten | coherent ('samenhangend'), cohesie ('onderlinge aantrekkingskracht van moleculen') | coherent ('samenhangend'), cohesion ('samenhang', 'onderlinge aantrekkingskracht van moleculen') |
| haud | niet | - | - |
| haurio (haurire) | leegscheppen, doorboren | exhaustief ('uitputtend', 'compleet') | exhausted ('uitgeput') |
| hedera | klimop | - | - |
| herba | gras, kruid | herbivoor ('planteneter'), salade (< Lat. herba salata ('gezouten groente')) | herb ('kruid'), salad (< Lat. herba salata ('gezouten groente')), herbicide ('onkruidverdelgingsmiddel') |
| hercules/hercle | bij Hercules! (uitroep) | - | - |
| heros | held | heroïsch ('heldhaftig') | hero ('held') |
| hic, haec, hoc | deze, dit | ad hoc ('voor een specifiek geval'), hocus-pocus (verbastering van Kerklat. hoc est corpus ('dit is het lichaam (van Christus)')) | ad hoc ('voor een specifiek geval'), hocus-pocus (verbastering van Kerklat. hoc est corpus ('dit is het lichaam (van Christus)')) |
| adhuc | tot nu toe, nog | - | - |
| hic (bijw.) | hier | - | hic et nunc ('hier en nu') |
| hinc | hiervandaan, hierdoor | - | encore ('nog'; < Vulg. Lat. hinc ad horam ('vanaf hier tot aan het (juiste) moment')) |
| huc | hierheen | - | - |
| huiusmodi | van deze aard, dergelijke | - | - |
| hiems | winter, storm | - | hiemal ('winters') |
| hiberna | winterkamp | hiberneren ('overwinteren'), hibernakel ('winterverblijf') | hibernal ('winters'), hibernation ('het de winter doorkomen') |
| hoc | nom./acc./abl. ev. onz. van hic 'deze'; abl. ev. mnl. van hic 'deze' | - | - |
| homo | mens, man | hommage ('eerbetoon'; i/d Middeleeuwen had "man" specifiek de betekenis "leenheer") | homage ('eerbetoon'; i/d Middeleeuwen had "man" specifiek de betekenis "leenheer") |
| humanus | menselijk, beschaafd, ontwikkeld | humaan ('menswaardig') | human ('menselijk'), humane ('menswaardig'), humanity ('de mensheid') |
| honor | eer, aanzien, hoger ambt | honorabel ('eerbiedwaardig'), honorarium ('salaris'), honoreren ('belonen', 'goedkeuren') | honour ('eer'), honoree ('geëerde'), honourable ('eerbiedwaardig') |
| honestum | het eervolle, het moreel goede | zie honestus | zie honestus |
| honestus | eervol | - | honest ('eerlijk') |
| hora | uur, seizoen | uur, horloge ('klokje'; < hora + Gr. lego ('vertellen')), horoscoop (uit de stand van de sterren tijdens jouw geboorte-uur afgeleide toekomstvoorspelling) | hour ('uur'), year ('jaar'; oorspr. 'ieder terugkerend tijdstip' > 'jaar', 'seizoen', 'uur') |
| horridus | ruw, huiveringwekkend | horror ('iets huiveringwekkends') | horrid ('huiveringwekkend'), ordure ('smerigheid') |
| hortor (hortari) | aansporen | - | exhortation ('aansporing') |
| cohortor (cohortari) | aansporen | - | - |
| horum | gen. mnl./onz. mv. van hic 'deze' | - | - |
| hospes | gastheer, gast | hospitaal ('ziekenhuis'; < oorspr. 'gastenverblijf'), hospita ('gastvrouw bij wie een student inwoont'), hotel (< Fr. hôtel ('gastenverblijf')) | hospitality ('gastvrijheid'), hospital ('ziekenhuis'; < oorspr. 'gastenverblijf'), host ('gastheer') |
| hostis | (staats)vijand | hostiel ('vijandig') | hostile ('vijandig') |
| huius | gen./dat. ev. mnl./onz. van hic 'deze' | - | - |
| humus f. | grond | humus (bepaald bodemtype, veel in de tropen gevonden), postuum ('na iemands dood', lett. 'na de grond' > 'na de begrafenis') | inhumation ('begrafenis'; lett. 'in de grond stoppen') |
| humilis | laag, onaanzienlijk | - | to humiliate ('vernederen'), humble ('bescheiden') |
| iaceo (iacēre) | liggen | - | gist ('hoofdgedachte', 'essentie', 'kern'; < Oudfr. gist ('het ligt') < Lat. iacet), adjacent ('nabijliggend', 'aangrenzend'), joist ('steunbalk'; < Oudfr. giste < Oudfr. gesir < Lat. iaceo) |
| iacio (iacĕre) | werpen, gooien | traject (< trans ('over') + iacio), injectie ('inspuiting'), ejaculeren ('zaad uitstorten'; < e + iacio 'uit gooien'), abject ('laag, verachtelijk'; < ab ('weg') + iacio) | to reject ('afwijzen, verwerpen'; < re ('terug') + iacio), to inject ('injecteren, inbrengen'), to eject ('uitwerpen'), interjection ('tussenwerpsel, kreet'), trajectory ('baan (van projectielen)'; < trans ('over') + iacio) |
| adicio (adicĕre) | toevoegen | - | adjective ('bijvoeglijk naamwoord'; < ad ('bij') + iacio) |
| conicio (conicĕre) | werpen, drijven, gissen | - | conjecture ('schatting, gissing') |
| deicio (deicĕre) | omlaag werpen | - | to deject ('omlaag werpen') |
| iacto (iactare) | werpen, slingeren, pochen op | jet ('straalvliegtuig'; < Fr. jeter < iacto) | jet ('straalvliegtuig'; < Fr. jeter < iacto) |
| obicio (obicĕre) | voor iemand (iets) neergooien, verwijten | object (< ob ('tegemoet') + iacio) | object (< ob ('tegemoet') + iacio) |
| proicio (proicĕre) | (naar voren) werpen | project (< pro ('voor') + iacio) | project (< pro ('voor') + iacio) |
| subicio (subicĕre) | brengen onder, in de plaats stellen van; onderwerpen | subject (< sub ('onder') + iacio) | subject (< sub ('onder') + iacio) |
| iam | reeds, al, weldra | - | - |
| ianua | deur | - | janitor ('portier, conciërge'; < Lat. ianitor) |
| ibi | daar | - | - |
| ictus | stoot, slag | - | - |
| ideo | daarom | - | - |
| idoneus | geschikt | - | - |
| igitur | dus | - | - |
| ignavia | lafheid, slapheid | - | - |
| ignavus | slap, laf | - | - |
| ignis | vuur | - | to ignite ('ontbranden, aansteken') |
| ille | die | - | - |
| illic | daar | - | - |
| illuc | daarheen | - | - |
| imago | beeld, gestalte | imago ('beeld van iets of iemand in de publieke opinie'), imaginair ('denkbeeldig') | image ('beeld, reputatie') |
| imber | regen(bui) | - | - |
| imitor (imitari) | nabootsen | imiteren ('nabootsen, namaken') | to imitate ('nabootsen, namaken') |
| immanis | ontzaglijk | - | - |
| immensus | onmetelijk | immens ('onmetelijk, ontzaglijk') | immense ('onmetelijk, ontzaglijk') |
| immineo (imminēre) | zich verheffen boven, bedreigen | imminent ('dreigend, op handen zijnd') | imminent ('dreigend, op handen zijnd') |
| immo | integendeel, liever gezegd, sterker nog | - | - |
| impero (imperare) | bevelen | - | imperative ('noodzakelijk, dwingend, autoritair'; < imperatus, ppp. van impero) |
| imperator | opperbevelhebber, keizer | - | emperor ('keizer') |
| imperium | heerschappij, opperbevel; rijk | imperium ('groot rijk') | empire ('groot rijk') |
| impleo (implēre) | (ver)vullen | - | to implement ('toepassen, verwezenlijken') |
| compleo (complēre) | (ver)vullen | compleet (< completus, ppp. van compleo), compliment (< Oudsp. complimiento ('plichtsvervulling, beleefdheid')), complement ('aanvulling') | complete (< completus, ppp. van compleo), compliment (< Oudsp. complimiento ('plichtsvervulling, beleefdheid')), to accomplish ('vervullen'), to comply ('gehoorzamen'), complement ('aanvulling') |
| expleo (explēre) | vullen, voltooien | - | expletive ('vloek, verwensing') |
| improvisus | onvoorzien | improviseren ('onvoorbereid bedenken en uitvoeren') | to improvise ('onvoorbereid bedenken en uitvoeren') |
| impune (adv.) | ongestraft | - | - |
| in | + abl.: in, op, + acc.: naar; jegens | in, inbeelden, incident ('storend voorval'; < in + cadere ('vallen')), infuus ('vloeistof bestemd om in de aderen te brengen'; < in + fundo ('gieten')), inheems ('binnenlands') | in, to insert ('invoegen'; < in + sero ('verbinden')), to infuse ('ingieten, bezielen'; < in + fundo ('gieten')), investigation ('onderzoek'; < in + vestigo ('zoeken')) |
| interior | meer naar binnen | interieur ('binnenkant') | interior ('binnenste') |
| intus | binnen | intiem (< intimus; superlat. van intus) | intimate ('intiem'; < intimus, superlat. van intus) |
| inanis | leeg, ijdel | - | inane ('leeg, zinloos') |
| incolumis | ongedeerd | - | - |
| incumbo (incumbĕre) | gaan liggen op, zich toeleggen op | - | incumbent ('zittend, in functie zijnd') |
| inde | daarvandaan, daarna, ten gevolge daarvan | - | - |
| iners | traag, zwak | inert ('traag') | inert ('traag') |
| inferior | lager, minder | inferieur ('lager') | inferior ('lager') |
| inferi | bewoners van de onderwereld | zie inferior | zie inferior |
| ingens | reusachtig | - | - |
| inquam, inquit | ik zeg, hij zegt, - zei | - | - |
| insidio (insidĕre) | zitten op, -in, bezet houden | - | insidious ('verraderlijk, geniepig') |
| insula | eiland | - | isle ('eiland'), isolated ('geïsoleerd', < Ital. isolato < Lat. insulatus ('tot een eiland gemaakt')), peninsula ('schiereiland'; < Lat. paene insula 'bijna een eiland') |
| inter | tussen, tijdens | intern ('inwendig, inwonend'), introduceren ('invoeren'; < inter + duco ('leiden')) | to intervene ('tussenbeide komen'; < inter + venio ('komen')), interlude ('pauze, tussenspel'; < inter + ludo ('spelen')) |
| inter se | onderling, (met) elkaar | - | - |
| interdum | soms | - | - |
| interea | intussen | - | - |
| interim | intussen | interim ('tussentijds, tijdelijk') | interim ('tussentijds, tijdelijk') |
| intra | binnen | zie intro | zie intro |
| intro (intrare) | binnenkomen | entree, enteren ('een vijandig schip aanklampen'; < Sp. entrar ('binnenvallen, veroveren') < intro) | to enter |
| invitus | niet willend | - | - |
| invito (invitare) | uitnodigen | inviteren ('uitnodigen') | to invite ('uitnodigen') |
| inultus | ongewroken, ongestraft | - | - |
| iocus | grap | jokken ('liegen'), joker (< En. to joke) < Lat. iocari), juweel (< Oudfr. juël < Oudfr. jeu), jongleren ('behendigheidskunsten doen'; < Fr. jongler < Lat. ioculari < ioculus dimin. v. iocus), jojo (< Fr. joujou ('speeltje') < Fr. jouer ('spelen') < Lat. iocari) | joke, jeopardy ('gevaar'; < Oudfr. jeu parti ('spel met gelijke kansen') < iocus |
| ira | woede | - | - |
| irascor (irasci) | boos worden/zijn | - | irascible ('prikkelbaar'; < Laatlat. irascibilis < Lat. irascor) |
| iratus | boos | - | irate ('boos') |
| is, ea, id | deze, dit, hij, zij, het | - | - |
| idem | dezelfde | identiteit (< Laatlat. identitas < Lat. identidem ('steeds weer') < idem et idem) | identity (< Laatlat. identitas < Lat. identidem ('steeds weer') < idem et idem) |
| idem ac/atque | dezelfde als | zie idem | zie idem |
| ipse | zelf, juist, precies | - | - |
| iste, ista, istud | die, dat | - | - |
| ita | zo | - | - |
| itaque | (en) daarom, dus | - | - |
| item | op dezelfde wijze | item ('programmapunt'; in Mdd. Lat. en Mdd. Ned. gebruikt in opsommingen, vanuit En. betekenis 'programmapunt') | item ('programmapunt'; adj. gebruikt in opsommingen en zo betekenisverschuiving naar 'punt uit een opsomming') |
| Italia | Italië | Italië | Italy |
| iter, itineris | reis, mars, weg, route | - | itinerant ('rondreizend'; < Laatlat. itinero ('rondreizen' < iter) |
| iterum | weer | - | to reiterate ('herhalen'; < re + iterare ('weer herhalen') |
| iubeo (iubēre) | bevelen | - | - |
| iussum | bevel, dat wat bevolen is | - | - |
| iucundus | aangenaam, aantrekkelijk | - | - |
| iugum | juk, bergrug | juk ('tuig van trekdieren, last') | subjugation ('onderwerping'; < subiugo < sub + iugum ('onder juk')) |
| iungo (iungĕre) | verbinden | joint ('hasjsigaret'; oorsp. 'geheime samenkomst', betekenisverandering door associatie met roken van opium), junta ('besturend comité'; < iuncta ppp. van iungo ('samenkomst')) | to join (< Oudfr. joindre < iungo), juncture ('toestand'; < iunctura pfa. van iungo), junction ('verbinding, knooppunt'), joint ('verbinding, hasjsigaret'; oorsp. 'geheime samenkomst', betekenisverandering door associatie met roken van opium), junta ('besturend comité'; < iuncta ppp. van iungo ('samenkomst')) |
| adiungo (adiungĕre) | toevoegen | adjunct ('toegevoegd ambtenaar'; < adiunctum ppp. van adiungo) | - |
| cuncti | alle(n) | | |
| cuncta | alles | | |
| coniugium | verbintenis, huwelijk | - | - |
| coniungo (coniungĕre) | verbinden | conjunctivus ('aanvoegende wijs') | conjunctive ('aanvoegende wijs') |
| coniunx | echtgenoot, echtgenote | - | - |
| Iuppiter | Juppiter | joviaal ('hartelijk'; < iovialis ('betreffende Jupiter') | jovial ('hartelijk'; < iovialis ('betreffende Jupiter') |
| ius | recht | jury (< Oudfr. jurer < Lat. iuro ('zweren')), juridisch ('rechtskundig'; < iuridicus < ius + dico ('recht spreken')), jurisprudentie ('rechtsopvatting'; < ius + prudentia ('recht kennis')) | jury (< Oudfr. jurer < Lat. iuro ('zweren')), jurisdiction ('rechtspraak, rechtsbevoegdheid'; < ius + dico ('recht spreken')), juridical ('rechtskundig'; < iuridicus < ius + dico ('recht spreken')) |
| iniuria | onrecht | - | injury ('verwonding') |
| iudex | rechter | - | - |
| iudico (iudicare) | oordelen | - | to judge ('oordelen'; < Oudfr. juger < Lat. iudico) |
| iudicium | proces, oordeel; vonnis | judicieel ('rechtelijk') | prejudice ('vooroordeel'; < prae + iudicium ('voortijdig oordeel'), judicial ('rechtelijk') |
| iure | met recht, terecht | - | - |
| iusiurandum | eed | - | - |
| iustus | rechtvaardig | juist (< Fr. juste < iustus), justitie ('rechterlijke macht'; < justitia ('rechtvaardigheid')) | just (< Fr. juste < iustus), justice ('rechtvaardigheid'; < justitia), to justify ('rechtvaardigen'; < iustus + facio ('rechtvaardig maken')) |
| iuvencus | jong(e stier) | - | - |
| iuventus | jeugd, jonge mensen | - | - |
| iuvenis | jonge man (tussen 20 en 40 jaar) | junior (comp. van iuvenis) | juvenile ('jeugdig'), junior (comp. van iuvenis) |
| iuvo (iuvare) | helpen | - | - |
| adiuvo (adiuvare) | helpen | adjudant ('onderofficier'; < Sp. ayudar < Lat. adiuto freq. van adiuvo) | aid (< Oudfr. aide < adiuta ppp. van adiuvo), adjutant ('onderofficier'; < adiuto freq. van adiuvo) |
| iuvat me | ik heb plezier in | - | - |
| iuxta (prep) | naast, (adv.) op dezelfde wijze | - | to juxtapose ('naast elkaar zetten'; < iuxta + pono ('plaatsen naast')), to joust ('een steekspel houden'; < Oudfr. joster < Vulg. Lat. iuxto ('naderen')) |
| iuxta (adv) | op dezelfde wijze , (prep.) naast | - | - |
| labor (labi) | (weg)glijden, instorten | labiel ('met onevenwichtige persoonlijkheid'), lawine ('vallende sneeuw'; < Laatlat. labina ('het uitglijden, val')) | to collapse ('vallen', 'uitglijden'), to elapse (verstrijken') |
| dilabor (dilabi) | uiteenvallen, uiteengaan | - | - |
| labor | inspanning, beproeving | - | labour ('arbeid'), elaborate ('in detail uitgewerkt') |
| laboro (laborare) | zich inspannen, het zwaar te verduren hebben | laboratorium (lett. 'werkplaats'), collaboratie ('samenwerking met de vijand') | laboratory (lett. 'werkplaats') |
| lac | melk | lactose ('melksuiker') | lactation ('het geven van borstvoeding'), lactic ('melk-'), lactose ('melksuiker') |
| lacero (lacerare) | verscheuren | - | to lacerate ('aan stukken scheuren') |
| lacesso (lacessĕre) | uitdagen | - | - |
| lacrimo (lacrimare) | huilen | - | lachrymator ('traangas') |
| lacrima | traan | | lachrymose ('huilerig', 'droevig') |
| lacus | meer | lacune ('leegte'; < Laatlat. lacuna ('waterreservoir, kuil')) | lacuna ('leegte'; < Laatlat. lacuna ('waterreservoir, kuil')) |
| laedo (laedĕre) | kwetsen, beledigen | dwarslaesie ('kwetsuur aan de rugzenuwbaan'), elisie ('uitstoting'; < elido < Lat. e(x) + laedere) | to collide ('botsen'), lesion ('kwetsuur', 'verwonding') |
| laetus | vrolijk, glanzend | - | - |
| laevus | linker | laevulose ('vruchtensuiker'; zo genoemd omdat de stof i.t.t. dextrose linksdraaiend is) | - |
| lana | wol | - | - |
| languidus | loom | - | languid ('loom') |
| lapis | steen | lapidair ('kort en krachtig'; vanwege de bondige taal van inscripties in steen) | lapidation ('steniging') |
| largus | overvloedig | - | large ('groot', 'enorm') |
| lateo (latēre) | verborgen zijn | latent ('verborgen', 'onderhuids aanwezig') | latent ('verborgen', 'onderhuids aanwezig') |
| latus | zijde, zijkant | bilateraal ('van twee kanten') | collateral ('onderpand'; oorspr. 'van dezelfde kant', d.w.z. 'deel van dezelfde ruil'), bilateraal ('van twee kanten') |
| latus | breed, ruim, uitgestrekt | latifundiaat ('grootgrondbezit'; < latus ('breed') + fundus ('bodem')) | latitude ('breedtegraad') |
| late | wijd en zijd, breed | - | - |
| laudo (laudare) | prijzen | - | - |
| laus, laudis | lof, roem | cum laude ('met lof') | cum laude ('met lof') |
| legatio | gezantschap; het ambt van legatus | legaat ('testamentaire nalatenschap') | legacy ('nalatenschap') |
| legatus | onderbevelhebber, gezant; gouverneur | delegeren ('uitbesteden', lett. 'iemand op pad sturen'), delegatie ('gezantschap'), legaat ('afgezant') | legate ('afgezant'), delegate ('vertegenwoordiger') |
| legio | legioen | legioen ('legerafdeling'), legio ('in groten getale'; door de assocatie met een leger ontstaan) | legion ('groot aantal', 'legioen') |
| lego (legĕre) | verzamelen, (uit)kiezen; lezen | selecteren, lectuur, legende ('sage', lett. 'dat wat gelezen moet worden'), les (< Fr. la leçon) | lesson ('les'; < Lat. lectionem 'voorlezing'), to select, legend ('sage', lett. 'dat wat gelezen moet worden'), lecture ('lezing') |
| colligo (colligĕre) | verzamelen | collectie ('verzameling'), collecte ('inzameling') | collection ('verzameling') |
| deligo (deligĕre) | (uit)kiezen | - | - |
| eligo (eligĕre) | uitkiezen | elite ('bovenlaag van de bevolking'; < Fr. élit < Lat. electum ('uitgekozen')), electoraat ('kiezers') | elections ('verkiezingen') |
| intellego (intellegĕre) | bemerken, begrijpen | intelligent ('slim'), intellect ('verstand') | intelligence, intellectual |
| neglego (neglegĕre) | verwaarlozen | - | negligence ('verwaarlozing'), to neglect ('verwaarlozing') |
| lentus | langzaam, traag, soepel | - | to relent ('minder streng worden', lett. 'weer soepel worden') |
| leo | leeuw | leeuw, luipaard (< Lat. leo + pardus ('panter')) | lion, leopard ('luipaard'; < Lat. leo + pardus ('panter')) |
| lepos | charme | - | - |
| letum | (gewelddadige) dood | - | lethal ('dodelijk') |
| levis | licht, gering (NB: levis (met lange e) = glad) | levitatie ('het zich buiten de zwaartekracht bevinden') | relief ('opluchting', 'verlichting') |
| levo (levare) | oprichten, ondersteunen, verlichten, verminderen | relevant ('belangrijk', lett. 'zich verheffend'), reliëf ('zich verheffend patroon'; < Lat. relevare ('zichzelf lichter maken')) | relevant ('belangrijk', lett. 'zich verheffend'), elevator ('lift', lett. 'verlichter', 'optiller'), Carnival ('carnaval'; eig. vleesvrije vooravond van de vastperiode < carne ('vlees') + levare ('verwijderen')) |
| lex | wet(svoorstel), voorschrift, regel; voorwaarde | legaal ('volgens de wet toegestaan'), loyaal ('trouw'; oorspr. 'wettig' > 'trouw aan de wet'), legitiem ('wettig'), privilege ('bijzonder voorrecht'; < privus ('op zichzelf staand') + lex ('wet')) | legal ('volgens de wet toegestaan'), loyal ('trouw'; oorspr. 'wettig' > 'trouw aan de wet'), legitimate ('wettig') |
| libo (libare) | plengen, offeren | - | libation ('plengoffer') |
| libenter | graag | - | - |
| liber | vrij | liberalisme (politieke stroming die zo veel mogelijk vrijheid voor het individu voorstaat) | liberalism (politieke stroming die zo veel mogelijk vrijheid voor het individu voorstaat) |
| libero (liberare) | bevrijden | leveren ('verschaffen'; < Laatl. liberare ('bevrijden van schulden/lasten') > ('verschaffen')) | to deliver ('verschaffen'; < Laatl. liberare ('bevrijden van schulden/lasten') > ('verschaffen')), to liberate ('bevrijden') |
| libertas | vrijheid | - | liberty ('vrijheid') |
| libertus | vrijgelaten slaaf | libertijn ('vrijdenker') | libertine ('vrijdenker') |
| liber | boek | - | library ('bibliotheek') |
| liberi | kinderen | - | - |
| libet | graag willen | - | - |
| libido | begeerte, willekeur | libido ('geslachtsdrift') | libido ('geslachtsdrift') |
| licet | het is geoorloofd, het is mogelijk | - | illicit ('verboden'; < Lat. in- ('on-') + licet ('(het is) geoorloofd')) |
| licentia | (onbeperkte) vrijheid | licentie ('toestemming voor gebruik') | licence ('toestemming voor gebruik') |
| licuit | , licet | - | - |
| licet (voegwoord) | ook al | - | - |
| lictor | dienaar van een (hoge) magistraat, drager van de fasces | - | - |
| lignum | hout | - | - |
| limen | drempel | elimineren ('verwijderen'; < ex + limen lett. ('de drempel af-, de deur uitzetten')), subliminaal (('onderbewust'); eig. ('onder de bewustzijnsdrempel')) | to eliminate ('verwijderen'; < ex + limen lett. ('de drempel af-, de deur uitzetten')) |
| lingua | tong, taal | linguïstiek ('taalkunde') | language ('taal') |
| linquo (linquĕre) | (achter)laten, verlaten | delict ('strafbaar feit'; < Lat. de + linquo ('verkeerd achterlaten')), delinquent ('schuldige aan een strafbaar feit') | delinquent ('schuldige aan een strafbaar feit'; < Lat. de + linquo ('verkeerd achterlaten')) |
| relinquo (relinquĕre) | achterlaten | relict ('overblijfsel van een heilige') | to relinquish ('verlaten'), relic ('overblijfsel van een heilige') |
| reliquus | over(gebleven), overig | relikwie ('antiek overblijfsel'; < Lat. reliquium ('het achtergelatene')) | - |
| liquidus | vloeibaar, helder | likeur ('sterke drank'; < Fr. liqueur ('sterke drank') < Lat. liquor ('vocht')), liquideren ('vermoorden'; lett. ('vloeibaar maken')) | liquor ('sterke drank'; < Lat. liquor ('vocht')), liquid ('vloeibaar, vloeistof') |
| lis | strijd, proces | litigieus ('waar een proces over wordt gevoerd'; < Fr. litigieux) | to litigate ('procederen') |
| littera | letter, pl.: brief, pl.: wetenschap, literatuur | letter, literatuur, alliteratie ('stafrijm'; meerdere woorden met dezelfde beginletter na elkaar) | letter ('letter'), letter ('brief'), to obliterate ('uitwissen, doen verdwijnen'; < lett. ('een letter doorstrepen')) |
| litterae (plur.) | pl. wetenschap, literatuur, pl.: brief; sing: letter | belletrie ('literatuur'; lett. ('de mooie letteren')) | - |
| litus | strand, kust | - | littoral ('aan een kust gelegen') |
| locus | plaats, positie, toestand; gelegenheid, ruimte | lokaal ('plaatselijk'), lokaal ('ruimte'), loco- ('in plaats van, vervangend') | local ('plaatselijk') |
| colloco (collocare) | plaatsen | koest ('rustig!'; < Fr. couche toi ('ga liggen') < Lat. colloca te), collocatie ('gedwongen opname van patiënten') | couch ('bank'; < Fr. coucher ('neerleggen') < Lat. collocare) |
| loco (locare) | plaatsen | locatie ('plek') | location ('plek') |
| longus | lang | lang, prolongeren ('verlengen') | long, longitude ('lengtegraad') |
| longe | ver, lang, + superl.: verreweg | - | - |
| longe + superl. | verreweg | - | - |
| navis longa | oorlogschip | - | - |
| loquor (loqui) | spreken, noemen | - | soliloquy ('monoloog'), ventriloquist ('buikspreker') |
| colloquium | onderhoud, gesprek | colloquiaal ('tot spreektaal behorend'), colloquium ('geleerde bijeenkomst') | colloquial ('tot spreektaal behorend'), colloquium ('geleerde bijeenkomst') |
| eloquentia | welsprekendheid | eloquent ('welsprekend') | eloquence ('welsprekendheid') |
| lucrum | winst | lucratief ('winstgevend') | lucrative ('winstgevend') |
| luctus | rouw(klacht) | - | - |
| lucus | (heilig) woud | - | - |
| ludo (ludĕre) | spelen, zich amuseren | illusie ('waanbeeld'; < illudo ('bespotten, voor de gek houden')), allusie ('verwijzing, zinspeling') | illusie ('waanbeeld'; < illudo ('bespotten, voor de gek houden')), ludicrous ('bespottelijk') |
| ludus | spel | prélude ('inleiding op een muziekstuk'; < lett. ('voorspel')), interlude ('tussendeel in een muziekstuk') | prelude ('inleiding op een muziekstuk'; < lett. ('voorspel')), interlude ('tussendeel in een muziekstuk') |
| lugeo (lugēre) | (be)treuren | luguber ('somber, akelig, doods') | lugubrious ('somber, akelig, doods') |
| lumen | licht, oog | lumineus ('schitterend, briljant') | illumination ('geestelijke verlichting') |
| lux | licht, leven | lucifer (lett. 'lichtbrenger') | lucid ('helder, duidelijk') |
| luna | maan | - | lunatic ('gek'; lett. ('maanbewoner')) |
| lupus | wolf | - | - |
| lustro (lustrare) | verlichten, inspecteren; doorkruisen | luister ('licht'; in de uitdrukking 'iets luister bijzetten' < Fr. lustre ('goede reputatie')) | - |
| illustris | helder, stralend, vooraanstaand | illustratie ('tekening'; lett. ('verlichting, toelichting')), illuster ('beroemd') | illustrious ('beroemd'), illustration ('tekening'; lett. ('verlichting, toelichting')) |
| luxuria | (zucht naar) weelde | luxe ('weelde') | luxury ('weelde') |
| lympha | water | lymfe ('weefselvocht') | limpid ('glashelder'), lymph ('weefselvocht') |
| maereo (maerēre) | (be)treuren | - | - |
| maestus | bedroefd | - | - |
| magister | (leer)meester | magistraal ('meesterlijk'), meester (| mister (afgezwakte vorm v. master), mistral ('wind in het zuiden van Frankrijk';
| |
| magistratus | ambt, magistraat | magistraat | magistrate |
| magnus | groot, belangrijk | magnaat ('iemand met veel invloed'), meier ('rentmeester'; | mayor ('burgermeester';
| |
| magis | meer | - | - |
| magnitudo | grootte, omvang | magnitude ('omvang') | magnitude ('omvang') |
| maiestas | gezag, aanzien | majesteit | majesty |
| maior (maximus) natu | ouder, oudst | Gebruikt om onderscheid te maken tussen verschillende personen met dezelfde naam, bijv. Plinius maior en Plinius minor. | Gebruikt om onderscheid te maken tussen verschillende personen met dezelfde naam, bijv. Plinius maior en Plinius minor. |
| maiores | voorouders | - | - |
| maxime | vooral, het meest | - | - |
| maximus | grootste, zeer groot | maximum ('het uiterste'), maximaal | maximum ('het uiterste') |
| malus | slecht | malaria ('moeraskoorts'; < It. mala + aria ('lucht') < Lat. mala + aer), malaise ('gedruktheid'; < Fr. mal + aise ('gemak, welbehagen')), | malice ('boosaardigheid'; < Oudfr. malice ('zondigheid')), malaria ('moeraskoorts'; < It. mala + aria ('lucht') < Lat. mala + aer), |
| male | slecht | maligne ('kwaadaardig'; < Lat. malignus < male + gignere ('voortbrengen')) | te vinden in samenstellingen als mal-, bijv. malfunction ('storing') |
| malum | slechte daad, ramp | - | - |
| peior | slechter | pejoratief ('een ongunstige betekenis hebbend') | pejorative ('een ongunstige betekenis hebbend') |
| pessimus | slechtste, zeer slecht | pessimist ('iemand die altijd het slechtst mogelijke verwacht') | pessimist ('iemand die altijd het slechtst mogelijke verwacht') |
| mano (manare) | stromen | emaneren ('uitvloeien'; < ex + manare) | - |
| mando (mandare) | opdragen, gelasten, toevertrouwen | - | mandatory ('verplicht'), to demand ('eisen'; < Fr. demander < Vulg. Lat. demandare ('vragen')) |
| mandatum (meestal pl.) | opdracht, bevel | mandaat | mandate |
| maneo (manēre) | blijven, voortduren, te wachten staan | permanent ('blijvend'; < per ('gedurende') + manere) | manor ('landhuis'; < Zelfst. Nw. van Oudeng./Oudfr. maneir ('wonen')), permanent ('blijvend'; < per ('gedurende') + manere), to remain ('overblijven'; < Lat. remanere ('achterblijven')) |
| manes | zielen van de overledenen, schimmen | manisme ('verering van de gestorvenen') | - |
| manifestus | tastbaar, duidelijk | manifest ('zich duidelijk vertonend'), manifesteren ('openbaren') | manifest ('zich duidelijk vertonend') |
| infestus | vijandig, dreigend | - | to infest ('onveilig maken') |
| manus | hand, bende | manuscript ('handschrift'; < manus + scriptus ('geschreven')), manicure ('verzorger van handen en nagels'; < manus + cura ('zorg')), manier ('wijze'; < Fr. manière < manier ('(be)handelen')), manoeuvre ('handgreep'; < Mdd. Lat. manuopera ('herendienst')) | manuscript ('handschrift'; < manus + scriptus ('geschreven')), manual ('gebruiksaanwijzing, handboek'; adj. 'handmatig'), manicure ('verzorger van handen en nagels'; < manus + cura ('zorg')), to maintain ('onderhouden'; < Lat. manu tenere ('in de hand houden') |
| mare | zee | marinier ('zeesoldaat'; < Lat. marinus ('van de zee')), maritiem ('van de zee') | marine ('behorend tot de zee'; < Lat. marinus ('van de zee')), maritime ('van de zee') |
| maritus | echtgenoot | maritaal ('van de echtgenoot') | to marry ('trouwen'; < Fr. marier ('trouwen') < Lat. maritare ('huwen')), marital ('van de echtgenoot') |
| mater | moeder | alma mater ('eretitel voor hogescholen'), matriarchaat ('rechtstoestand via de vrouwelijke lijn'; < Lat. mater/Oudgr. μήτηρ + Oudgr. αρχή ('heerschappij')) | maternal ('moederlijk'; < Vulg. Lat. *maternalis < Lat. maternus), maternity leave ('zwangerschapsverlof'), matrimony ('huwelijk') |
| matrona | (getrouwde) vrouw | - | - |
| materia/materies | materie, materiaal | materie ('grondstof'), materialist ('iemand die waarde hecht aan fysieke zaken'), materiaal | matter ('grondstof') |
| maturus | rijp, (vroeg)tijdig | prematuur ('voortijdig'; < pre ('voor') + maturus) | mature ('volwassen'), premature ('voortijdig'; < pre ('voor') + maturus), immature ('onvolwassen'; < in ('on') + maturus) |
| me | mij (acc./abl.) | zie ook 'ego' | zie ook 'ego' |
| mecum | met mij | - | - |
| medicus | dokter | medicijn, medicinaal ('geneeskundig') | medication ('medicijnen'), medicine ('medicijn') |
| medius | in het midden | intermediair ('tussenliggend'), mediaan ('zwaartelijn van een driehoek'), medio ('in het midden van'), mediterraan ('m.b.t. de Middellandse Zee'), milieu ('omgeving'; < medius locus ('middenpunt')) | medieval ('middeleeuws'; < Neolat. mediaevus < medius + aevus ('eeuw')), mediocre ('middelmatig'; < Lat. mediocritas ('matigheid')), medium ('middelgroot'), intermediate ('tussenliggend'), Mediterranean ('m.b.t. de Middellandse Zee') |
| medium | openbaarheid | media ('communicatiemiddelen') | media ('communicatiemiddelen') |
| meditor (meditari) | overwegen, uitdenken | mediteren ('peinzen') | meditate ('peinzen') |
| mei | van mij (gen. van ego); gen. mnl./onz. ev. van meus 'mijn'; nom. mnl. mv. van meus 'mijn' | zie ook 'ego' | zie ook 'ego' |
| mel, mellis | honing | melasse ('suikerhoudende massa'), mousse (< Lat. mulsum ('met honing gemengde wijn')) | mellifluous ('zoet, aangenaam'; < Lat. melli + fluus ('stromend')) |
| membrum | lichaamsdeel | membraan ('vlies'; i.e. dat wat de leden bedekt) | member ('lid van een groep'; oorspr. voortplantingsorgaan; < membrum virilis), membrane ('vlies'; i.e. dat wat de leden bedekt) |
| memini (meminisse) | zich herinneren | - | - |
| memor | denkend aan | memorabel ('herinneringswaardig') | memorable ('herinneringswaardig') |
| memoro (memorare) | melding maken van | memo (afk. v. memorandum ('datgene dat herinnerd/gemeld moet worden')), verw. m. mijmeren | remember ('z. herinneren'), memo (afk. v. memorandum ('datgene dat herinnerd/gemeld moet worden')) |
| memoria | geheugen, herinnering; tijd die men zich kan herinneren | memoires ('levensherinneringen') | memory, memorial ('gedachtenisplechtigheid') |
| mens | geest, verstand, gedachte | mentaal ('geestelijk'), mentaliteit ('houding'), dement ('zwakzinnig'; < de ('weg van') + mens) | mental ('geestelijk'), verw. m. mind ('geest') |
| mensa | tafel | mensa ('eetzaal van een universiteit') | - |
| mensis | maand | menstruatie (< Lat. menstruus ('maandelijks')), semester ('half jaar'; < Lat. sex menses ('zes maanden')) | semester ('half jaar'; < Lat. sex menses ('zes maanden')), menstrual ('maandelijks'; < Lat. menstruus ('maandelijks')) |
| mercator | handelaar | - | - |
| merces | loon, betaling | markt (< Lat. mercatus) | mercenary ('huurling'), mercy ('genade'; < Oudfr. merci(t) ('beloning')), commerce ('handel'; < cum ('samen') + merces), market (< Lat. mercatus) |
| mereo (merēre) | verdienen, dienen | emeritus ('zijn ambt neergelegd hebbend'; < Lat. ex ('helemaal uit') + merere) | emeritus ('zijn ambt neergelegd hebbend'; < Lat. ex ('helemaal uit') + merere) |
| mereri | zich verdienstelijk maken | zie ook 'mereo' | zie ook 'mereo' |
| merito | terecht | - | - |
| meritum | verdienste | - | merit ('verdienste') |
| meta | keerpunt, eindpunt | meet ('streep, honk') | - |
| metuo (metuĕre) | bang zijn, vrezen | - | - |
| metuo ne + conj. | ik ben bang dat.. | - | - |
| metus | angst | meticuleus ('nauwgezet'; < Fr. méticuleux ('angstvallig, nauwgezet') < Lat. metus + osus ('vol van')) | meticulous ('nauwgezet'; < Fr. méticuleux ('angstvallig, nauwgezet') < Lat. metus + osus ('vol van')) |
| meus | mijn, van mij | - | - |
| mihi | (aan) mij (dat.) | zie ook 'ego' | zie ook 'ego' |
| miles | soldaat | - | - |
| militaris | krijgs-, soldaten- | militair | military |
| militia | krijgsdienst | militie ('krijgsmacht') | militia ('systeem van militaire discipline') |
| mille | duizend | millennium ('periode van duizend jaar'; < Lat. mille + annus ('jaar')), miljoen (< It. mi(l)lione, comp. v. mille) samenstellingen met 'mili-' | millennium ('periode van duizend jaar'; < Lat. mille + annus ('jaar')), million ('miljoen'; < It. mi(l)lione, comp. v. mille) samenstellingen met 'milli-' |
| milia | duizend (onz. meerv.) | mijl ('lengtemaat van duizend passen'; < milia passuum) | mile ('lengtemaat van duizend passen'; < milia passuum) |
| minor (minari) | (be)dreigen | promenade ('brede weg waarover oorspr. ossen geleid werden'; o.i.v. Vulg. Lat. *minare ('onder dreiging leiden (v. ossen)')) | promenade ('brede weg waarover oorspr. ossen geleid werden'; o.i.v. Vulg. Lat. *minare ('onder dreiging leiden (v. ossen)')) |
| minae | (be)dreiging | vervangen door minacia, zie ook minax | vervangen door minacia, zie ook minax |
| minax | dreigend | - | menace ('bedreiging'; < Oudfr. menace < Vulg. Lat. minacia), minacious ('dreigend') |
| minuo (minuĕre) | verminderen | minuut (verkorting van Mdd. Lat. minuta pars ('klein deel')), diminutief ('verkleinwoord'; < Lat. diminuere ('verminderen')), minutieus ('zeer nauwkeurig'; < Fr. minutieux < Lat. minutia ('kleinheid, detail') + osus ('vol van')) | minute (verkorting van Mdd. Lat. minuta pars ('klein deel')), to diminish ('verminderen'; < Lat. diminuere ('verminderen')) |
| miror (mirari) | zich verwonderen, bewonderen | mirakel ('wonder'), miraculeus ('wonderbaarlijk'; < Fr. miraculeux < Lat. miracula ('wonder') + osus ('vol van')) | mirror (< Vulg. Lat. *mirare ('kijken naar')), miracle ('wonder') |
| admiror (admirari) | bewonderen, zich verwonderen over | - | to admire ('bewonderen') |
| (ad)mirabilis | wonderbaarlijk | admiratie ('bewondering') | admiration ('bewondering') |
| misceo (miscēre) | door elkaar mengen, in beroering brengen | mixen (< Eng. to mix < Fr. mixte < Lat. mixtum), promiscue ('vrij door elkaar'; < Lat. pro ('door elkaar') + miscere) | to mix (< Fr. mixte < Lat. mixtum), miscellaneous ('gemengd'), to meddle ('mengen'; < Oudfr. mesler < Vulg. Lat. *misculare), promiscuous ('vrij door elkaar'; < Lat. pro ('door elkaar') + miscere) |
| miser | ongelukkig | miezerig (oorspr. 'regenachtig', o.i.v. Lat. miser ook 'nietig') | - |
| miseror (miserari) | beklagen | miserabel ('ellendig'; < Lat. miserabilis (lett. 'beklaagbaar')) | miserable ('ellendig'; < Lat. miserabilis (lett. 'beklaagbaar')) |
| miseria | ellende | misère ('ellende') | misery ('ellende') |
| misericordia | medelijden | - | - |
| mitis | zacht | mitigeren ('lenigen'; < Lat. mitigare ('zacht maken')), | to mitigate ('pijn verzachten'; < Lat. mitigare ('verzachten')) |
| mitto (mittĕre) | werpen, zenden, laten gaan | missie ('zending'), missionaris ('zendeling') | mission ('zending'), missile ('werptuig'), message ('bericht') |
| admitto (admittĕre) | toelaten, toestaan | admissie ('toelating') | to admit ('toegeven') |
| amitto (amittĕre) | verliezen | - | - |
| committo (committĕre) | (gevecht) aangaan, begaan; toevertrouwen | commissaris ('gevolmachtigde'), commissie ('toevertrouwde opdracht') | to commit ('aangaan, toevertrouwen') |
| demitto (demittĕre) | laten vallen, naar beneden sturen | demissionair ('aftredend') | demise ('overlijden') |
| dimitto (dimittĕre) | uiteenzenden, laten gaan | - | to dismiss ('wegzenden') |
| emitto (emittĕre) | laten weggaan, loslaten | emissie ('uitgifte (van obligaties)') | to emit ('uitgeven') |
| immitto (immittĕre) | erop afsturen, laten gaan | - | - |
| mittat | hij zendt, stuurt (conj. prae.) | zie ook 'mitto' | zie ook 'mitto' |
| mittet | hij zal zenden, sturen (fut.) | zie ook 'mitto' | zie ook 'mitto' |
| mittit | hij zendt, stuurt (indic. prae.) | zie ook 'mitto' | zie ook 'mitto' |
| omitto (omittĕre) | terzijde leggen, achterwege laten | omissie ('verzuim') | to omit ('weglaten') |
| permitto (permittĕre) | toevertrouwen, toestaan | permissie ('toestemming'), permitteren ('veroorloven') | to permit ('toestemming geven'), permission ('toestemming') |
| promissum | dat wat beloofd is, belofte | - | promise |
| promitto (promittĕre) | beloven | - | to promise |
| remitto (remittĕre) | terugsturen, doen verslappen | remise ('gelijkspel'; de partij moet opnieuw worden gespeeld, de spelers worden teruggezonden) | to remit ('vergeven') |
| modus | maat, manier | mode ('trend'), grosso modo ('ruw geschat'; dat. van grossus ('dik, ruw') modus), mal/model (< Fr. moule/modèle < Lat. modulus (dimin. v. modus)) | mode ('manier, trend'), to modify ('veranderen'; < Lat. modus + facere), model/mould ('mal/model'; < Fr. moule/modèle < Lat. modulus (dimin. v. modus)), moderate ('binnen de grenzen') |
| commodum | gemak, voordeel | - | - |
| commodus | passend, gunstig | commode ('latafel') | commode ('latafel') |
| modestia | gematigheid, zelfbeheersing | (im)modest ('(on)bescheiden') | (im)modest ('(on)bescheiden') |
| modicus | matig, gematigd | - | - |
| modo (adv.) | slechts, zoëven; (voegw): mits | modern ('tot de nieuwe tijd behorend'; < Laatlat. modernus ('nieuw')) | modern ('tot de nieuwe tijd behorend'; < Laatlat. modernus ('nieuw')) |
| modo ... modo | nu eens ... dan weer | - | - |
| modo (voegw + coni.) | mits, (adv): slechts, zoëven | - | - |
| moenia | (stads)muren | munitie ('schietbenodigdheden'; < munitio ('het versterken van wallen') | ammunition ('schietbenodigdheden'; < munitio ('het versterken van wallen') |
| moles | grote last, moeite, groot voorwerp, massa | molecuul (< Laatlat. molecula, dimin. v. moles), molesteren ('kwellen') | molecule (< Laatlat. molecula, dimin. v. moles), to molest ('kwellen'), |
| molior (moliri) | ondernemen | - | to demolish ('vernietigen'; < de ('naar beneden') + moliri) |
| mollis | zacht, buigzaam | mol (muziekterm), mollig ('dikkig'), miss. verw. m. mal ('zot') | to mollify ('verzachten'; < mollis + facere) |
| moneo (monēre) | herinneren aan, waarschuwen | monitor (< Eng. monitor < Lat. monitor ('waarschuwer, adviseur')) | monitor (< Lat. monitor ('waarschuwer, adviseur')), to summon ('oproepen'; < Mdd. Lat. summonere ('opweken, oproepen')) |
| admoneo (admonēre) | wijzen op, aansporen | - | to admonish ('vermanen') |
| mons | berg | monteren ('in elkaar zetten'; < Fr. monter ('bestijgen, inrichten')) | mountain ('berg'; < Oudfr. montaigne < Vulg. Lat. *montanea ('berg(rug)')), to mount ('bestijgen'; < Fr. monter ('bestijgen, inrichten')), promontory ('voorgebergte') |
| monstrum | wonderlijk verschijnsel | monster | monster |
| monumentum | monument, gedenkteken | monument | monument |
| morbus | ziekte | morbide ('ziekelijk') | morbid ('ziekelijk') |
| moror (morari) | vertragen, ophouden, talmen, treuzelen | - | - |
| mora | vertraging, uitstel | - | - |
| mors | dood | - | to mortify ('vernederen'; < mortis + facere) |
| immortalis | bijv. nw. onsterfelijk; zst. nw. goden | - | immortal ('onsterfelijk') |
| morior (mori) | sterven | - | - |
| mortalis | sterfelijk, sterveling | mortaliteit ('sterftecijfer') | mortal ('sterfelijk') |
| mortuus | dood | mortuarium ('rouwcentrum') | mortuary ('rouwcentrum') |
| mos | zede, gewoonte | moraal ('zedenleer') | moral ('zedenleer') |
| mores | karakter, levenswijze, gedrag | iem. mores leren ('iem. een lesje leren') | - |
| moveo (movēre) | bewegen (ook overdrachtelijk!) | motor ('machine die beweegkracht levert'), moven ('wegwezen'; < Eng. to move), promoveren ('bevorderen'; < Lat. pro ('voor') + movere), meute ('mensenmassa'; < Mdd. Lat. meuta, mota, mueta < motare, intens. v. movere) | to move ('bewegen'), movement ('beweging'), motor ('machine die beweegkracht levert'), to promote ('bevorderen') |
| admoveo (admovēre) | ergens heen brengen/voeren | - | - |
| mobilis | beweeglijk | mobiel ('beweeglijk'), meubel ('beweegbaar object in het huis'; < Fr. le meuble), perpetuum mobile ('toestel dat, in beweging gezet, eeuwig blijft bewegen'; < perpetuus ('eeuwig') + mobile) | mobile ('beweeglijk') |
| motus | beweging | motie ('uitspraak in een vergadering'), motief ('beweegreden'), commotie ('opschudding') | motive ('beweegreden'), motion ('beweging'), commotion ('opschudding') |
| permoveo (permovēre) | tot iets bewegen | - | - |
| removeo (removēre) | verwijderen | - | to remove ('verwijderen') |
| mox | spoedig | - | - |
| mulier | vrouw | - | - |
| multus | veel | te vinden in samenstellingen als multi-, bijv. multinationaal | to multiply ('vermenigvuldigen') multiple ('verscheidene'), te vinden in samenstellingen als multi-, bijv. multinational |
| complures | verscheidene, heel wat | - | - |
| multi | vele(n) | zie ook 'multus' | zie ook 'multus' |
| multitudo | menigte | - | multitude ('menigte') |
| multo | veel (bijw.) | - | - |
| multum | zeer, erg, veel (bijw.) | - | - |
| plerique | de meesten, zeer velen | - | - |
| plerumque | meestal | - | - |
| plures | meer, meerdere(n) | pluraliteit ('verscheidenheid'), pluriform ('veelvormig') | plural ('meervoud'), plurality ('meervoudigheid') |
| plurimus | meest, (zeer) veel | - | - |
| plus + gen | een grotere hoeveelheid, meer | plus | plus |
| plus (bijw) | meer | - | - |
| mundus | wereld | mondiaal ('wereld-'; < Fr. mondiale < Lat. mundialis), mondain ('werelds'; < Fr. mondain < Lat. mundanus) | mundane ('werelds'; < Fr. mondain < Lat. mundanus) |
| municipium | provinciestad | - | municipal ('gemeentelijk'; < Lat. municipalis) |
| munio (munire) | versterken | munitie ('schietbenodigdheden'; < munitio ('het versterken van wallen') | ammunition ('schietbenodigdheden'; < munitio ('het versterken van wallen') |
| munus | taak, geschenk | - | - |
| murmur | geluid | onomatopee, vgl. Ned. morren | onomatopee, vgl. Eng. to mutter |
| murus | muur | muraal ('m.b.t. de wand') | mural ('wandschilderij') |
| musa | muze | mosaiek (< musaicum opus ('werk van de muzen')), museum (< Oudgr. μουσεῖον, ('huis der muzen')), muziek (< ars musica ('muzenkunst')) | mosaic (< musaicum opus ('werk van de muzen')), museum (< Oudgr. μουσεῖον, ('huis der muzen')), music (< ars musica ('muzenkunst')) |
| muto (mutare) | veranderen, verwisselen | mutatie ('verandering'), muiten | mutation ('verandering') |
| commuto (commutare) | verwisselen, veranderen | commutatief ('verwisselbaar') | to commute ('veranderen') |
| mutus | geluidloos, stom | - | mute ('geluidloos'), to mute ('stil maken') |
| mutuus | wederkerig | - | mutual ('gemeenschappelijk') |
| nam, namque | want | - | - |
| nanciscor (nancisci) | (ver)krijgen | genoeg (< Mdd. Ned. 'genoech' < 'ge' + 'nah'; vgl. 'nactus') | enough ('voldoende' < Oud. Eng. 'genog' < 'ge' + 'nah'; vgl. nactus en 'genoeg') |
| narro (narrare) | vertellen | narratief ('verhalend' < Fr. narratif < Lat. adi. narrativus < ptc. narratum) | to narrate ('vertellen'), narrator ('verteller' < Lat. narrator), narration ('vertelling' < Lat. narratio), narrative ('verhalend' < Lat. adi. narrativus < ptc. narratum) |
| nascor (nasci) | geboren worden | nataal ('geboorte-' < Lat. adi. natalis 'van de geboorte' < ptc. natus), prenataal ('voor de geboorte' < Lat. natus + prae 'voor'), natie ('staat' < Fr. la nation < Lat. subst. natio 'stam, volk' < adi. natus), naïef ('onnozel' < Fr. naïf 'natuurlijk, onnozel' < Lat. adi. nativus 'geboren, aangeboren' < ptc. natus), renaissance ('wedergeboorte' < Fr. la renaissance < Lat. renasci < re 'weder' + nasci), | nation ('staat' < Fr. la nation < Lat. subst. natio 'stam, volk' < adi. natus), Noel ('kerst' < Fr. la noël < nael < Lat. subst. natalis 'geboortedag' < ptc. natus), Renaissance ('renaissance' < Fr. la renaissance < Lat. renasci < re 'weder' + nasci) |
| natio | stam, volk | natie ('staat' < Fr. la nation < Lat. subst. natio 'stam, volk' < adi. natus), 'nationaal' ('volks, staats' < Fr. national < Lat. natio) | nation ('staat') |
| natura | natuur, aard | natuur, natuurlijk, naturaliseren ('opnemen als staatsburger'), naturel | nature ('natuur'), natural ('natuurlijk'), supernatural ('bovennatuurlijk' , Lat. supra + natura) |
| natus | zoon | - | - |
| natus | geboorte, leeftijd | nataal ('geboorte-' < Lat. adi. natalis 'van de geboorte' < natus), prenataal ('voor de geboorte' < Lat. natus + prae 'voor') | Noel ('kerst' < Fr. la noël < nael < Lat. subst. natalis 'geboortedag' < natus) |
| navis | schip | navigeren (< Fr. naviguer 'zeilen' < Lat. navigare 'zeilen' < navis + agere 'drijven'), navaal ('scheeps-' < Fr. naval < Lat. navis) | nave ('naaf, schip (deel v/e kerk)'), naval ('scheeps-'), navigation ('navigatie' < Fr. naviguer 'zeilen' < Lat. navigare 'zeilen' < navis + agere 'drijven') |
| nauta | zeeman | Zie overig | Zie overig |
| -ne | soms?, (in afh. vraag) of | - | - |
| ne | niet (ontkenning bij imerativi, conj. prohibitivus en optativus) | nihil ('niets' < ne + hilum 'iets kleins') | nihilism ('nihilisme' < Lat. nihil < ne + hilum 'iets kleins') |
| ne + conj. | opdat niet, om niet | - | - |
| ne ... quidem | zelfs niet, niet eens, ook niet | - | - |
| nec, neque | en niet, noch | negotie ('koopwaar' < nec + otium 'vrije tijd') | negotiation ('zakendoen' < nec + otium 'vrije tijd') |
| nec ... nec | noch ... noch, en niet ... en ook niet | - | - |
| nihil | niets | nihil ('niets' < ne + hilum 'iets kleins') | nihilism ('nihilisme' < Lat. nihil < ne + hilum 'iets kleins') |
| neque | en niet, ook niet, noch | - | - |
| neque ... neque | noch ... noch, en niet ... en ook niet | - | - |
| nisi, ni | als niet, behalve | - | - |
| necesse | nodig | necessiteit ('noodzakelijkheid' < Fr. nécessité < Lat. subst. necessitas) | necessary ('noodzakelijk' < Lat. adi. necessarius), necessity ('noodzakelijkheid' < Lat. necessitas) |
| necessarius | noodzakelijk, onvermijdelijk | - | necessary ('noodzakelijk' < Lat. adi. necessarius) |
| necessitas | noodzaak, dwang | necessiteit ('noodzakelijkheid' < Fr. nécessité < Lat. subst. necessitas) | necessity ('noodzakelijkheid') |
| neco (necare) | doden | - | internecine ('dodelijk' < adi. internecinus < inter (werkt versterkend) + necare) |
| nex, necis | moord, dood | - | - |
| pernicies | ondergang | - | pernicious ('verderfelijk' < Lat. per + necis), |
| necto (nectĕre) | knopen, verbinden | connectie ('verbinding' < Lat. cum + nectere), annexeren ('inlijven' < Lat. ad + nectere), nexus ('samenhang') | connection ('verbinding' < Lat. cum + nectere), nexus ('verbinding'), to annex ('inlijven' < Lat. ad +nectere) |
| nego (negare) | ontkennen, weigeren | negeren, negatie ('ontkenning' < Lat. ptc. negatum), negatief ('ontkennend' < Lat. adi. negativus < ptc. negatum) | to negate ('ontkennen'), negation ('ontkenning'), negative ('ontkennend' < Lat. adi. negativus < ptc. negatum), to deny ('weigeren' < Fr. denoiir 'weigeren' < Lat. de + negare) |
| nemo | niemand | - | - |
| nemini/neminem/nullo | dat./acc./abl. van nemo | - | - |
| nemus | bos, woud | - | - |
| nepos | kleinzoon | nepotisme ('begunstigingen van familieleden'), neef (< Fr. neveu 'neef' < Lat. nepos) | nepotism ('begunstiging van familieleden'), nephew ('neef' < Fr. neveu < Lat. nepos), niece ('nicht' < Eng. niepce < Lat. neptia < neptis 'kleindochter' < nepos) |
| nequeo (nequire) | niet in staat zijn | - | - |
| nequiquam | tevergeefs | - | - |
| nervus | pees | nerf ('zenuw' < Fr. nerf < nervus), nerveus ('zenuwachtig' , Lat. nervosus 'pezig'), enerveren ('op de zenuwen werken' < Lat. enervare < ex + nervare 'verlammen, pezen doorsnijden') | nerve ('zenuw'), nervous ('zenuwachtig'), enervation ('verzwakking' < Lat. enervare 'pezen doorsnijden') |
| neve, neu | en niet | - | - |
| nidus | nest | nis ('uitholling' < Fr. niche < nicher < Vulg. Lat. nidicare < nidus) | niche ('nis' < Fr. niche < nicher < Vulg. Lat. nidicare < nidus) |
| niger | zwart | neger ('persoon met donkere huidskleur'), denigrerend ('kleinerend' < Lat. denigrare 'zwart maken, bezoedelen' < de + nigrare) | Negro ('persoon met donkere huidskleur'), to denigrate ('beschamen, bezoedelen' < Lat. denigrare < de + nigrare), necromancy ('dodenbezwering' < Mdd. Lat. nigromantia < Lat. necromantia < Gr. νεκρόν 'dode' + μαντεία 'toverkunst') |
| nimbus | regenbui, wolk | nimbostratus ('wolkenformatie' < Lat. nimbus + stratum 'deken') | nimbostratus ('wolkenformatie' < Lat. nimbus +stratum 'deken') |
| nimis, nimium | te, te veel | - | nimiety ('overvloed' < Lat. nimietas < nimius < nimis) |
| nimium | al te zeer (bijw.) | - | nimiety ('overvloed' < Lat. nimietas < nimius < nimis) |
| nimius | te veel, te groot | - | nimiety ('overvloed' < Lat. nimietas < nimius < nimis) |
| nitor (niti) | steunen op (+ abl.), zich inspannen | - | - |
| nitidus | glanzend, schitterend | net ('keurig' < Fr. net < Lat. nitidus) | neat ('schoon' < Fr. net < Lat. nitidus) |
| niveus | sneeuwwit | - | - |
| nobilis | aanzienlijk, beroemd | nobel ('edel' < Fr. noble < Lat. nobilis) | noble ('edel') |
| nobilitas | adel | - | nobility ('adelstand') |
| nobiscum | (samen) met ons | - | - |
| noceo (nocēre) | schaden, benadelen | - | innocent ('onschuldig' < Lat. innocens < in + nocere), nuisance ('schade' < Fr. nuire < nocere) |
| nomen | naam, titel | naam (heeft een gemeenschappelijke stam met Lat. nomen), pronomen ('voornaamwoord' < Lat. pro + nomen) | name ('naam', heeft een gemeenschappelijke stam), noun ('zelfstandig naamwoord' < Fr. nom 'naam' < Lat. nomen), |
| nomino (nominare) | benoemen | nominatie ('benoeming' < Lat. ptc. nominatus), renommee ('vermaardheid' < Fr. renomée < re + nomer < Lat. nominare) | nomination ('benoeming' < Lat. ptc. nominatus < nominare 'benoemen'), renown ('naamsbekendheid' < Fr. renoun < re + nomer < Lat. nominare) |
| non | niet | non- (in samenstellingen, zoals non-actief, non-conform, non-verbaal), nonchalant ('achteloos' < Fr. nonchaloir, 'niet warm zijn' < Lat. non + calere 'warm zijn'), nonsens ('onzin' < Lat. non + sensus 'waarneming, verstand') | non- (in samenstelling, zoals non-existent 'niet bestaand', non-fiction 'geen fictie', non-violent 'geweldloos'), none ('geen enkele'), nonchalant ('achteloos' < Fr. nonchaloir 'niet warm zijn' < Lat. non + calere 'warm hebben') |
| non iam | niet meer, niet langer | - | - |
| non modo ... sed etiam | niet alleen ... maar ook | - | - |
| non solum ... sed etiam | niet alleen ... maar ook | - | - |
| nondum | nog niet | - | - |
| nonne ... ? | toch wel? (bevestigend antwoord wordt verwacht) | - | - |
| nos | wij | ons (bezit eenzelfde talige stam als nos) | - |
| noster | onze | - | - |
| nosco (noscĕre) | leren kennen | notie ('besef' < Fr. notion < Lat. notionem kennismneming < notus), notitie ('aantekening' < Lat. notitia < notus), notaris ('ambtenaar' < Med. Lat. notarius < Lat. notare) annotatie ('aantekening' < Lat. annatatio < annotare < ad + notare (vgl. notus)) | notice ('informatie' < Lat. notitia < notus), notion ('idee' < Lat. notionem < notus), notorious ('berucht' < Lat. notorius 'nogal bekend' < notus) |
| agnosco (agnoscĕre) | herkennen, inzien, erkennen | agnitie ('erkenning' < Lat. agnitio < agnitum) | - |
| cognosco (cognoscĕre) | leren kennen, onderzoeken, vernemen | connaisseur ('kenner' < Fr. connaître < Lat. cognoscere), cognitie ('herkenning' < Lat. cogintio < cognitum), incognito ('onherkenbaar' < Lat incognitus < in + cognitus) | cognition ('begrip' < Lat. cognitio < cognitum), to recognize ('herkennen' < Fr. recognizance < Lat. recognoscere < re + cognoscere), incognito ('onherkenbaar' < Lat. incognitus < in + cognitus), connoisseur ('kenner' < Fr. connoisseur < Lat. cognoscere), quaint ('oubollig, raar' < Fr. cointe 'herkenbaar' < cognitus) |
| cognovi (cognovisse) | kennen | - | - |
| ignarus | onwetend | ignorant ('onwetend') | ignorant ('onwetend') |
| ignoro (ignorare) | niet weten, niet kennen | ignorant ('onwetend') | ignorant ('onwetend') |
| ignosco (ignoscĕre) | vergeven + dat | - | - |
| ignotus | onbekend | - | - |
| notus | bekend | notie ('besef' < Fr. notion < Lat. notionem kennismneming < notus), notitie ('aantekening' < Lat. notitia < notus), annotatie ('aantekening' < Lat. annatatio < annotare < ad + notare (vgl. notus)), connotatie ('bijbetekenis' < Lat. connotatio < cum + notatio) | notice ('informatie' < Lat. notitia < notus), notion ('idee' < Lat. notionem < notus), notorious ('berucht' < Lat. notorius 'nogal bekend' < notus) |
| novi (novisse) | kennen, weten | - | - |
| novus | nieuw | nieuw (deelt een gemeenschappelijke stam met Latijnse novus), nova ('ster' < Lat. nova [stella] 'nieuwe ster' (fautief, zou novae stella moeten zijn)), novelle ('kort prozaverhaal' < Lat. novella 'nieuwe dingen' < novellus = verkleinwoord novus), novice ('nieuweling in het klooster' < Lat. novicius < novus), noviteit ('nieuwigheid' < Lat. novitas), renoveren ('vernieuwen' < Lat. renovare) | to innovate ('vernieuwen' < Lat. innnovare < in + novare), renovation ('vernieuwing' < Lat. renovare < re + novare), novel ('roman' < Lat. novella 'nieuwe dingen' < novellus = verkleinwoord novus) |
| res novae | revolutie | - | - |
| novissimus | laatste, achterste | - | - |
| nox, noctis | nacht | noctambule ('slaapwandelaar' < Fr. noctambule < nox + ambulare) | - |
| nocte, noctu | 's nachts | - | - |
| nocturnus | nachtelijk | nocturne ('bepaald type muziekstuk'), noctuarium ('verblijf voor nachtdieren'), nuchter ('niet gedronken hebbend') | nocturnal ('nachtelijk'), nocturne ('bepaald type muziekstuk') |
| nubes | wolk | nuance ('schakering' < Fr. nuance < nue 'wolk' < Lat. nubes) | nuance ('schakering' < Fr. nuance < nue 'wolk' < Lat. nubes) |
| nubo (nubĕre) | trouwen | nubiel ('huwbaar' < Lat. nubilis < nubere) | nubile ('huwbaar' < Lat. nubilis) |
| conubium | huwelijk | connubium ('echtelijke samenleving') | connubial ('echtelijk' < Lat. con + nubere) |
| nudo (nudare) | ontbloten | - | to denude ('ontbloten' < Fr. dénuder < Lat. de + nudare) |
| nudus | naakt | nudisme ('recreëren zonder kleding'), nudist ('naaktloper') | nude ('naakt'), nudity ('naaktheid' < Fr. nudité) |
| nullus | geen | nul ('niets'), annuleren ('vernietigen' < Lat. annulare < ad + nullus), nullificeren ('teniet doen' < Lat. nullificare < nullus + facere) | null ('niets'), to nullify ('teniet doen' < Lat. nullificare < nullus + facere) |
| nonnulli | sommige(n) | - | - |
| nonnullus | enige | - | - |
| nullius | gen. ev. van nullus; gen. van nemo | zie nullus | zie nullus |
| num | toch niet? (ontkennend antwoord wordt verwacht) | - | - |
| numen | goddelijke kracht | numineus ('goddelijk') | numinous ('goddelijk') |
| numero (numerare) | tellen | numereren ('tellen', later ingekort tot nummeren), enumeratie ('opsomming' < Fr. énumeration < Lat. enumeratio < ex + numerare) | to numerate ('tellen'), numerator ('noemer' < Lat. numeratus) innumerable ('ontelbaar' < Lat. in + numerabilis < numerare) |
| numerus | getal, aantal | nummer, numeriek ('door getallen uitgedrukt' < Fr. numérique < Lat. numerus) | number ('getal' < Fr. nombre < Lat. numerus), No. (afkorting 'getal' < Lat. abl. numero) |
| nunc | nu | nu (heeft een gemeenschappelijke stam met nunc) | now (Oud-Engels: nu, heeft een gemeenschappelijke stam met nunc) |
| nuntio (nuntiare) | berichten | annonceren ('aankondigen' < Fr. annoncer < Lat. annuntiare), denonceren ('aangeven' < Fr. dénoncer < Lat. denuntiare), prononceren ('uitspreken' < Fr. prononcer < Lat. pronuntiare), renonceren ('afstand doen van' < Fr. renoncer < Lat. renuntiare) | to announce ('verkondigen' < Lat. annuntiare < ad + nuntiare), to denounce ('afkondigen' < Lat. denuntiare), to pronounce ('uitspreken' < Lat. pronuntiare), to renounce ('opgeven' < Lat. renuntiare) |
| nuntius | koerier, bericht | zie nuntio | zie nuntio |
| nuper | niet lang geleden | - | - |
| nuptiae | huwelijk | nuptiaal- ('huwelijks-' < Lat. nuptialis) | nuptial ('huwelijks-' < Lat. nuptialis) |
| nympha | nimf | - | - |
| ob | voor, wegens, omwille van | obstakel ('hinderpaal' < Lat. obstaculum < obstare 'in de weg staan'), obesitas ('overgewicht' < Lat. obesus 'volgegeten' < obedere), obscuur ('duister' < Lat. obscurus), observeren ('waarnemen' < Lat. observare < ob + servare 'in het oog houden'), obstinaat ('koppig' < Lat. obstinatus < obstinare 'vastbesloten zijn'), obligaat ('verplicht' < Lat. obligatus < obligare 'vastleggen, verbinden' < ob + ligare 'binden'), occasion ('koopje' < Lat. occasionem < occadere 'naar toe vallen' < ob + cadere), offeren ('a/e godheid schenken' < Lat offere < ob + ferre), voorwerp ('zaak', directe ontlening aan Lat. obiectum < ob + iacere 'werpen') | obvious ('duidelijk zichtbaar' < obvius < ob + via 'weg'), to obey ('gehoorzamen'< Lat. obedire < ob + audire 'luisteren'), obesity ('overgewicht' < Lat. obesitas 'volgegeten' < obedere < ob + edere 'eten'), object ('voorwerp' < Lat. obiectum < ob + iacere), obituary (obituary ('overlijdensbericht' < Mdd. Lat. obituarius 'betrekking hebbend op de dood' < Lat. obitum 'gestorven' < obire), obscene ('beledigend' < Lat. obscenus < ob + caenum 'viezigheid' (onzeker)), obsession ('abnormale belangstelling' < Lat. obsessus < obsidere 'belegeren, bezetten') |
| quam ob rem ? | waarom? | - | - |
| obliquus | scheef | - | oblique ('schuin') |
| obliviscor (oblivisci) | vergeten | - | oblivion ('vergetelheid' < Lat. oblivionem < oblitus) |
| oblitus + gen | vergetend, niet denkend aan | - | - |
| obscurus | duister | obscuur | obscure |
| obstupesco (obstupescĕre) | verbaasd worden | - | - |
| occulto (occultare) | verbergen | - | - |
| occultus | verborgen | occult | occult |
| occupo (occupare) | in bezit nemen | occupatie ('bezetting') | to occupy ('bezetten') |
| oceanus | oceaan | oceaan | ocean |
| oculus | oog | ocel ('puntoog van insecten'), binocle ('verrekijker' < Fr. < Lat. bis 'dubbel' + oculus) | binocle ('verrekijker' < Fr. < Lat. bis 'dubbel' + oculus) |
| odi (odisse) | haten | - | - |
| odium | haat | - | - |
| odor | geur | deodorant ('ontgeuringsmiddel' < Lat. de + odor) | odor |
| olim | vroeger, later | - | - |
| omen | voorteken | abominabel ('afschuwelijk' < Lat. abominabilis < ab 'weg van' + omen), omineus ('een boos voorteken inhoudend') | omen, abomination ('walgelijk iets' < Lat. abominabilis < ab 'weg van' + omen) |
| omnis | ieder, elk (meervoud: alle) | omnibus ('bundelboek', betekent lett. 'voor allen'), omnivoor ('alleseter' < Lat. omnis + vorare 'eten') | omnipotent ('almachtig' < Lat. omnis + potentia 'macht'), omniscience ('alwetendheid' < Lat. omnis + scientia 'kennis'), omnibus ('voertuig' < Lat. omnibus (voor allen) |
| omnes | alle(n) (mv.) | zie omnis | zie omnis |
| omnia | alle(s) (mv. onz.) | zie omnis | zie omnis |
| omnino | volkomen, beslist, in totaal | - | - |
| onero (onerare) | (be)laden | - | to exonerate ('vrijstellen') |
| onus | last | - | - |
| opacus | beschaduwd, duister | opaciteit ('doorschijnendheid') | opacity ('doorschijnendheid') |
| opera | moeite, inspanning | - | - |
| opera | ook: nom./acc. mv. van opus | zie opus | zie opus |
| operam do | zich moeite geven om, zich inspannen om | - | - |
| opus | werk, moeite, verschansing | opera ('muziekstuk'), opereren ('te werk gaan'), coöperatie ('samenwerking' < Lat. cooperatio < cum + operatio), manoeuvre ('handgreep' < Mdd. Lat. manuopera < manus 'hand' + opera), oeuvre ('gezamenlijk werk' < Fr. oevre < Lat. opera) | operation ('taak' < Lat. operationis < opera), corvee ('onbetaalde taak' < Mdd. Lat. corrogata [opera] < corrogare 'vragen') |
| opus est (+abl.) | het is nodig, er is behoefte aan | - | - |
| opinio | mening, naam, reputatie | opinie ('mening') | opinion ('mening') |
| oportet | het behoort | - | - |
| opperior (opperiri) | wachten | - | - |
| oppidum | stad | - | - |
| opportunus | gunstig | opportuun ('van pas'), opportunisme ('slechts rekening houden met omstandigheden') | oppurtunity ('mogelijkheid'), oppurtune ('geschikt'), opportunism ('slechts rekening houden met omstandigheden') |
| ops, opis | hulp, (pl.) hulpmiddelen, rijkdom, macht | kopie ('afschrift' < Fr. copie < Lat. copia 'voorraad'< cum + ops), copieus ('overvloedig' < Lat. copiosus < copia 'voorraad' < cum + ops), opulent ('zeer rijk' < Lat. opulentus 'rijk' < ops) | - |
| copia | voorraad, overvloed, gelegenheid; (pl.) troepen | kopie ('afschrift' < Fr. copie < Lat. copia), copieus ('overvloedig' < Lat. copiosus < copia) | copy ('kopie' < Fr. copie < Lat. copia), copious ('overvloedig' < Lat. copiosus 'voorradig') |
| copiae (pl.) | (pl.) troepen | - | - |
| inopia | gebrek, armoede | - | - |
| ope | met behulp van, door middel van | - | - |
| opes (pl.) | hulpmiddelen, rijkdom, macht, (sg.) hulp | zie ops | zie ops |
| opto (optare) | wensen | optie ('mogelijkheid' < Lat. optio), adoptie ('aannemen als kind' < Lat. adoptio < ad + optare) | option ('mogelijkheid' < Lat. optio), to opt ('kiezen'), adoption ('aanneming (v/e kind)' < Lat. adoptionem < ad + optare), optative ('gewensd' < Lat. optativus) |
| opulentus | rijk, machtig | opulent ('rijk') | opulent ('rijk') |
| ora | kust, rand | - | - |
| oratio | taal, redevoering | oratie, proza ('ongebonden stijl' < Lat. prosa 'rechttoe' < afkorting van oratio prosa) | oration, prose ('verhaal' < Lat. prosa 'rechttoe' < afkorting van oratio prosa) |
| orator | redenaar; woordvoerder | orator | orator |
| oro (orare) | (be)pleiten, smeken | oreren, orakel ('godsspraak' < Lat. oraculum 'goddelijk zegsel' < orare + instrumenteel suffix -culu-) | to orate ('spreken'), to adore ('aanbidden' < Laatlat. adorare 'aanbidden' < Klas. Lat. adorare 'formeel aanspreken' < ad + orare), oracle ('orakel' < Lat. oraculum 'goddelijk zegsel' < orare + instrumenteel suffix - culu-) |
| orbis | kring, cirkel | exorbitant ('buitensporig' < Lat. exorbitans < ex + orbita 'wagenspoor' < orbis) | orb ('rond voorwerp'), orbit ('baan' < Lat. orbita 'wagenspoor' < orbis) |
| orbis terrarum | wereld | - | - |
| ordo | (volg)orde, orde, geld; rang, klasse | orde, coördinatie ('onderlinge afstemming' < Lat. coordinatio < cum + ordinatio 'regeling'), ordinair ('gewoon' < Lat. ordinarius 'regelmatig') | order ('orde'), ordinal ('regulier' < Lat. ordinalis < ordo), coordination ('onderlinge afstemming' < Lat. coordinatio < cum + ordinatio 'regeling' < ordo), ordinary ('regulier, gewoon' < Lat. ordinarius 'gebruikelijk') |
| origo | oorsprong | Aboriginals ('oorspronkelijke inwoners van Australië' < Lat. aboriginalis < ab + origo), origine (| origin, original |
|
| orior (oriri) | ontstaan, opkomen | abortus ('ontijdige geboorte' < Lat. abortus < ab + ortus) | abortion ('ontijdige geboorte' < Lat. abortus < ab + oriri) |
| coorior (cooriri) | ontstaan | - | - |
| oriens | het oosten | oriëntaal ('oostelijk' < Lat oriens 'oosten, lett.: oprijzend' (zon komt in oosten op)) | Orient ('het Oosten' < Lat oriens 'oosten, lett.: oprijzend' (zon komt in oosten op)) |
| os, oris | mond, gezicht, uiterlijk | oraal ('mondeling') | oral ('mondeling') |
| os, ossis | bot | - | - |
| osculum | kus | - | to osculate ('kussen' < Lat. osculatus < osculari 'kussen') |
| otium | vrije tijd, rust | - | otiose ('overbodig') |
| negotium | bezigheid, zaak, moeilijkheid, moeite | negotie ('koopwaar') | negotiation ('zakendoen') |
| ovis | schaap | ooi ('vrouwtjesschaap', heeft gemeenschappelijke stam met ovis) | ovine ('schaaps-') |
| pabulum | voedsel, voer | - | - |
| paene | bijna | petinentie ('boete'; < paenitet ('het berouwt') < paene (nevenbet. 'met moeite')) | penitence ('boete'; < paenitet ('het berouwt') < paene (nevenbet. 'met moeite')) |
| palma | (hand)palm, zegepalm | palm, palmares ('lijst met zegevieders'; zegevierders kregen traditioneel een palmtak aangereikt) | palm |
| palus | moeras | - | - |
| pando (pandĕre) | uitspreiden | expansief ('betrekking hebbend op uitbreiding'; < ex ('uit') + pandere) | to expand ('uitbreiden'; < ex ('uit') + pandere) |
| par | gelijk aan, opgewassen tegen; billijk | paar ('stel'; elkaars gelijke), umpire ('scheidsrechter'; < Eng. umpire < Fr. nounpere < Lat. non par) | pair ('stel'; elkaars gelijke), peer ('gelijke in rang') umpire ('scheidsrechter'; < Fr. nounpere < Lat. non par) |
| pariter | gelijk; evenzeer; tegelijk | - | - |
| parco (parcĕre) | sparen | - | - |
| pareo (parēre) | gehoorzamen | - | - |
| pario (parĕre) | voortbrengen, verwerven | transparant ('doorschijnend'; < Fr. paraître ('verschijnen')) | to appear ('verschijnen'), viper ('adder'; vivus ('levend') + parere; men dacht dat de adder geen eieren legde, i.e. zijn jongen levend baarde) |
| parens | ouder (subst.) | - | parent |
| reperio (reperire) | vinden, te weten komen | repertoire ('lijst met stukken van kunstenaars'; < Fr. répertoire) | repertoire ('lijst met stukken van kunstenaars'; < Fr. répertoire) |
| paro (parare) | voorbereiden, voorbereidingen treffen | prepareren ('voorbereiden'; < prae ('voor') + parare), repareren ('herstellen'; < re ('opnieuw') + parare), apparaat (< ad ('naar ... toe') + parare) | to prepare ('voorbereiden'; < prae ('voor') + parare), to repair ('repareren'; < re ('opnieuw') + parare), apparatus (< ad ('naar ... toe') + parare) |
| comparo (comparare) | vergelijken, verwerven | comparatief ('vergelijkend') | to compare ('vergelijken') |
| paratus | voorbereid, gereed | paraat, parade ('vertoon, schouwspel') | parade ('vertoon, schouwspel') |
| pars | deel, kant; partij (meestal mv.) | part ('deel'), portie, partieel ('deels'), partikel ('deeltje'), participeren ('deelnemen'; < pars + cipare (nevenv. v. capere)) | part ('deel'), portion ('portie'), partial ('partijdig'), particle ('deeltje') |
| partim | deels | - | - |
| parvus | klein | - | - |
| minime | allerminst (bijw.) | - | - |
| minimus | het kleinst, zeer klein | miniem, minimaal | minimum |
| minor | minder | - | minority ('minderheid') |
| minus | minder (onz. bijw.) | min, minuscuul ('zeer klein'; < minusculus, dimin. minus) | minus, minuscule ('zeer klein') |
| parum | niet genoeg | - | - |
| pasco (pascĕre) | laten grazen, voeden | - | pasture ('weide'; datgene wat gevoed wordt) |
| passim | wijd en zijd | - | - |
| passus | pas (± 1.50 m) | pas ('schrede') | pace ('tempo') |
| pastor | herder | pastoor, pastorale ('herderslied') | pastoral ('herderlijk') |
| pateo (patēre) | openstaan | patio ('open terras'), patent ('octrooi'; < Fr. (lettre) patente ('privilegebrief', eig. 'open brief')) | patio ('open terras'), patent ('octrooi'; < Fr. (lettre) patente ('privilegebrief', eig. 'open brief')) |
| pater | vader; (plur.) senatoren | patronage ('bescherming') | patronage ('bescherming') |
| paternus | (voor)vaderlijk | - | paternity ('vaderschap') |
| patres | ook: senatoren | patriciër ('aanzienlijke') | patrician ('aanzienlijke') |
| patria | vaderland | patriot ('iemand die zijn vaderland mint') | patriot ('iemand die zijn vaderland mint'), expat ('iemand die buiten zijn vaderland opgroeit'; < ex ('uit') + patria) |
| patrius | van de vader, traditioneel | patriarchaat ('rechtstoestand via de mannelijke lijn'; < Lat. pater + Oudgr. αρχή ('heerschappij')) | patriarchate ('rechtstoestand via de mannelijke lijn'; < Lat. pater + Oudgr. αρχή ('heerschappij')) |
| patior (pati) | verdragen, toestaan | patient ('lijdende'; < ppa patiens), passie ('hartstocht, lijden'; < ppp. passus), passief ('verdragend') | patient ('lijdende'; < ppa patiens), passion ('hartstocht, lijden'; < ppp. passus), passive ('verdragend') |
| patientia | geduld, volharding | - | patience ('geduld') |
| patro (patrare) | tot stand brengen, voltooien | - | - |
| pauci | weinigen | - | - |
| paulum | weinig, een beetje | - | - |
| paulatim | langzamerhand | - | - |
| paulo | weinig, een beetje (bijw.) | - | - |
| paulo post | korte tijd later | - | - |
| paulo ante | korte tijd eerder, kort geleden | - | - |
| pauper | arm | pover ('arm'; < Fr. pauvre), verpauperen ('arm worden') | poor ('arm'; < Fr. pauvre) |
| paupertas | armoede | - | poverty ('armoede') |
| paveo (pavēre) | angstig zijn | - | - |
| pavor | angst | - | - |
| pax, pacis | vrede | pacificeren ('vrede herstellen'; < pax + facere), pacifist ('iemand die vrede wil') | peace, to pacify ('vrede herstellen'; < pax + facere), pacifist ('iemand die vrede wil') |
| pace tua (eius etc) | met jouw (zijn, etc.) goedvinden, vrede | - | - |
| pecco (peccare) | een fout maken | pecadille ('kleine zonde'; < Sp. pecadillo, dimin. v. peccado < Lat. peccatum ('zonde')) | pecadillo ('kleine zonde'; < Sp. pecadillo, dimin. v. peccado < Lat. peccatum ('zonde')) |
| pectus | borst, inborst, hart | pectoraal ('borst-') | pectoral ('borst-') |
| pecus | vee | - | peculiar ('eigen aan bep. persoon'; < peculiaris ('van iemands eigendom')) |
| pecunia | geld | - | - |
| pecus | beest | - | - |
| pelagus | zee | - | - |
| pello (pellĕre) | voortdrijven, verdrijven | propeller ('voortduwer'; < pro ('voor') + pellere) pols ('kloppen van slagaders'; < ppp. pulsum), pulseren ('kloppen'; < Lat. pulsare, intens. v. pellere) | propeller ('voortduwer'; < pro ('voor') + pellere), pulse ('klopping, hartslag'; < ppp. pulsum), to repel ('wegdrijven'; < re ('terug') + pellere) |
| depello (depellĕre) | verdrijven | - | - |
| expello (expellĕre) | uitdrijven, verdrijven | expulsie ('uitdrijving') | to expel ('verdrijven') |
| impello (impellĕre) | in beweging brengen | impuls ('prikkel'; < ppp. impulsum) | to impel ('aanzetten'), impulse ('prikkel'; < ppp. impulsum) |
| penates | huisgoden, staatsgoden | - | - |
| pendeo (pendēre) | (af) hangen (van), in spanning verkeren | | |
| penetro (penetrare) | (diep) doordringen | | |
| penitus | diep | | |
| penna | veer, vleugel | | |
| per | door (... heen), gedurende; door middel van | | |
| percello (percellĕre) | verpletteren, verbijsteren | | |
| perdo (perdĕre) | te gronde richten, verliezen | | |
| pergo (pergĕre) | (voort)gaan | | |
| periculum | gevaar | | |
| perpetuus | ononderbroken | | |
| persuadeo (persuadēre) | overtuigen, overreden | | |
| pes | voet | | |
| pedes | infanterist, voetsoldaat | | |
| pestis | dodelijke ziekte | | |
| peto (petĕre) | trachten te bereiken, trachten te verkrijgen; + abl vragen aan | | |
| appeto (appetĕre) | streven naar, begeren | | |
| repeto (repetĕre) | terugverlangen | | |
| impetus | aanval, aandrang, opwelling | | |
| pharetra | pijlkoker | | |
| philosophia | filosofie | | |
| pietas | vroomheid, plichtsbetrachting; liefde | | |
| impius | goddeloos | | |
| pius | vroom, plichtsgetrouw, liefdevol | | |
| pignus | onderpand, bewijs | | |
| pinguis | vet | | |
| pinus | pijnboom | | |
| piscis | vis | | |
| placeo (placēre) | bevallen | | |
| placet | het behaagt, men besluit | | |
| placidus | vredig, kalm | | |
| plebs | de gewone mensen | | |
| plenus | vol | | |
| poculum | beker | | |
| poena | genoegdoening, boete | | |
| poeta | dichter | | |
| polliceor (polliceri) | beloven | | |
| polus | (hemel)pool | | |
| pondus | gewicht | | |
| pono (ponĕre) | leggen, plaatsen, neerleggen | | |
| appono (apponĕre) | zetten bij, - op | | |
| compono (componĕre) | bij elkaar plaatsen, schrijven; tot rust brengen | | |
| depono (deponĕre) | neerleggen, deponeren | | |
| dispono (disponĕre) | verspreid opstellen, ordenen | | |
| expono (exponĕre) | eruit zetten, uiteenzetten | | |
| impono (imponĕre) | plaatsen op, -in, opleggen | | |
| propono (proponĕre) | openbaar maken, voor ogen stellen | | |
| propositum | voornemen | | |
| repono (reponĕre) | terugzetten, weer plaatsen, wegzetten | | |
| pons | brug | | |
| pontifex | priester | | |
| pontus | zee | | |
| populus | volk | | |
| popularis | van, voor het volk, van hetzelfde volk | | |
| porrigo (porrigĕre) | uitstrekken | | |
| porta | poort | | |
| porto (portare) | dragen | | |
| portus | haven | | |
| posco (poscĕre) | eisen, vragen | | |
| postulo (postulare) | eisen | | |
| possideo (possidēre) | bezitten | | |
| possum (posse) | kunnen | | |
| posset | (hij, zij, het) kon (conj. impf.) | | |
| possit | (hij, zij, het) kan (conj. prae.) | | |
| potens | machtig | | |
| potentia | macht, invloed | | |
| poterat | (hij, zij, het) kon (impf.) | | |
| potest | (hij, zij, het) kan | | |
| potestas | macht, bevoegdheid, gelegenheid | | |
| potuerat | (hij, zij, het) had gekund (pqpf.) | | |
| potuerit | (hij, zij, het) kon, heeft gekund (conj. pf.); (hij, zij, het) zal gekund hebben (fut. ex.) | | |
| potuisse | te hebben gekund (inf. pf.) | | |
| potuisset | (hij, zij, het) had gekund (conj. pqpf.) | | |
| potuit | (hij, zij, het) kon, heeft gekund (pf.) | | |
| impotens | onbeheerst, hartstochtelijk | | |
| post, postea | daarna, later | | |
| post (prep) | achter, na | | |
| posteri | nakomelingen | | |
| posterior | later | | |
| posterus | volgend, later | | |
| postquam | nadat | | |
| postis | deur(post) | | |
| postremo | tenslotte (bijw.) | | |
| potior | liever, verkieslijker | | |
| poto (potare) | drinken | | |
| prae | voor; wegens, door | | |
| praeda | buit | | |
| praesertim | vooral | | |
| praestat | het verdient de voorkeur | | |
| praeter | voorbij, behalve | | |
| praeterea | bovendien | | |
| pratum | weide | | |
| precor (precari) | bidden, smeken | | |
| preces | smeekbede | | |
| premo (premĕre) | drukken | | |
| exprimo (exprimĕre) | uitdrukken, afpersen | | |
| opprimo (opprimĕre) | neerdrukken, overweldigen | | |
| pretium | betaling, prijs, waarde | | |
| primus | eerste | | |
| imprimis | vooral, bij uitstek | | |
| primo (adv.) | eerst | | |
| primum (bijw.) | eerst, voor het eerst | | |
| princeps | eerste, voornaamste, keizer | | |
| principatus | eerste plaats, keizerschap | | |
| principium | begin | | |
| prior | eerder, beter | | |
| priscus | uit oude tijden | | |
| pristinus | vroeger | | |
| prius | eerder, vroeger, tevoren; liever (onz./bijw.) | | |
| priusquam | voordat | | |
| privatus | van een gewoon burger, particulier | | |
| pro | vóór, in de plaats van, als; in verhouding tot | | |
| probo (probare) | goedkeuren, aannemelijk maken | | |
| improbus | slecht | | |
| procul | op enige afstand | | |
| proelium | gevecht | | |
| proficiscor (proficisci) | vertrekken | | |
| proinde | net zo, daarom | | |
| proles | nageslacht | | |
| promptus | openbaar, beschikbaar; snel; geneigd tot | | |
| pronus | voorover, geneigd tot | | |
| prope (adv) | dichtbij, bijna | | |
| prope (prep) | dichtbij | | |
| propinquus | nabij | | |
| propior | dichterbij | | |
| propero (properare) | zich haasten, haastig doen | | |
| propere | haastig | | |
| proprius | eigen | | |
| propter | wegens | | |
| propterea | daarom | | |
| prorsus | helemaal (adv.) | | |
| prosperus | voorspoedig, gunstig | | |
| protinus | direct (adv.) | | |
| provincia | ambtsterrein, provincie | | |
| proximus | naaste, dichtstbij | | |
| proximi (mv.) | naaste verwanten | | |
| prudens | op de hoogte, verstandig | | |
| pubes | volwassenheid | | |
| publicus | van het volk, openbaar | | |
| pudor | schaamte, eergevoel | | |
| pudet me | ik schaam mij | | |
| pudicus | kuis, ingetogen | | |
| puella | meisje | | |
| puer | jongen | | |
| pueritia | kinderjaren | | |
| pugna | gevecht | | |
| expugno (expugnare) | veroveren | | |
| oppugno (oppugnare) | aanvallen, bestormen | | |
| pugno (pugnare) | vechten | | |
| pulcher | mooi | | |
| pulvis | stof | | |
| purpureus | purperen | | |
| purus | zuiver | | |
| puto (putare) | menen | | |
| reputo (reputare) | overdenken | | |
| qua | waar (langs) | qua ('in de hoedanigheid van') | qua ('zoals') |
| quaero (quaerĕre) | zoeken, vragen | inquisitie ('kerkelijke rechtbank' < Lat. in + quaesitum), kwestie ('vraag' < Lat. quaesitum), enquête ('onderzoek' < Fr. < Lat. in + quaesitum), exquis ('voortreffelijk' < Fr. exquis < Lat. ex + quaesitum) | question ('vraag'), to require ('verlangen' < Lat. re + quaerere), quest ('zoektocht'), to inquire ('vragen naar' < Lat. in + quaerere) |
| exquiro (exquirĕre) | opsporen, onderzoeken | exquis ('voortreffelijk') | exquisite ('voortreffelijk') |
| quaeso | zo vraag ik | - | - |
| quaestio | onderzoek, rechtbank | questionaire ('vragenlijst' < Fr. < Lat. quaestionem), kwestie | question ('vraag') |
| quaestor | quaestor (magistraat voornamelijk belast met financiële zaken) | - | - |
| requiro (requirĕre) | opzoeken, verlangen, eisen | rekwisiet ('benodigdheid' < Lat. requisita) | to require, request, requisite |
| qualis | hoedanig?, zodanig als | kwalificatie ('toekenning v/e eigenschap' < Lat. qualificatio < qualis + facere), kwaliteit | to qualify ('kwalificeren' < Lat. qualificatio < qualis + facere), quality ('kwaliteit') |
| quam | hoe(zeer), zoals; (na compar.) dan | - | - |
| quamquam | hoewel | - | - |
| quamvis (adv.) | hoe ... ook , hoewel (voegw.) | - | - |
| quamvis (voewg.) | hoewel , hoe ... ook (adv.) | - | - |
| quando | wanneer?, eens, ooit; omdat | cue ('aanwijzing voor acteur' < Eng. cue = q < Lat. quando) | cue ('aanwijzing voor acteurs' < afkorting quando) |
| quantus | hoe groot?, zo groot als | kwantum ('hoeveelheid'), kwantiteit ('hoeveelheid'), kwantificeren ('hoeveelheid aangeven' < Lat. quantus + facere) | quantum ('aantal'), to quantify ('hoeveelheid vaststellen' < Lat. quantus + facere), quantity ('hoeveelheid') |
| quanto | hoeveel, hoezeer | - | - |
| quanto ... tanto | hoe ... des te | - | - |
| quantum (bijw.) | hoeveel, hoezeer | zie quantus | zie quantus |
| quare | waarom? | - | - |
| quasi | alsof | quasi ('zogenaamd') | quasi- ('soort van'), as if! (uitdrukking, letterlijke vertaling quasi) |
| quatio (quatĕre) | doen trillen, beuken | discuteren ('van gedachten wisselen' < Lat. discutere 'uiteenslaan' < dis + quatere), squash ('balspel' < Fr. esquasser < Lat ex + quatere) | to discuss ('van gedachten wisselen' < Lat. discutere < di + quatere), to quash ('verwijderen'), rescue ('redding' < Fr. recourre 'redden' < re + escourre < Lat. ex + quatere), concussion ('(hersen-)schudding' < Lat. concussionem < cum + quatere) |
| concutio (concutĕre) | hevig schudden, schokken | - | concussion ('hersenschudding') |
| excutio (excutĕre) | afstoten, afschudden | - | - |
| quattuor (onverbuigbaar) | vier | kwadraat ('vierkant' < Lat. quadratum 'vierkant' < quattuor), katern ('deel v/e boek' < Lat. quaterni 'telkens vier', vellen papier werden viermaal gevouwen i/d M.E.), kader ('lijst' < It. quadro < Lat. quadrum 'vierkant' < quattuor) | quad- ('vier-'), quatrain ('vierregelig stanza'), quadrant ('zes uur' < Lat. quadrans < quattuor) |
| quartus | vierde | kwart ('één vierde'), kwartaal ('drie maanden'), kwartet | quarter ('één vierde'), quartet ('muzikaal ensemble') |
| -que | en | - | - |
| quemadmodum | hoe?; zoals | - | - |
| queor (queri) | klagen | - | - |
| querela | klacht | krakeel ('ruzie met rumoer' < Fr. querele < Lat. querela) | quarrel ('ruzie' < Fr. querele < Lat. querela) |
| qui, quae, quod (pron. interr.) | welke, (pron. relativum) die, dat | - | - |
| qui, quae, quod (pron. rel.) | die, dat, (pron. interrogativum) welke | - | - |
| quia | omdat | - | - |
| quicumque, quaecumque, quodcumque | ieder(e) willekeurige, wie ook maar, wat ook maar | - | - |
| quidam (zelfst.) | iemand, een zekere | - | - |
| quidam (bijv.) | zekere; enkele, enige | - | - |
| quidem | (benadrukt voorgaand woord), althans | - | - |
| quidem ... sed | weliswaar ... maar | - | - |
| quies | rust, slaap | - | quiescent ('rustig'), tranquility ('kalmte' < Lat. tranquilitas < trans + quies) |
| quietus | rustig | kwijt ('verloren hebbend' < Fr. quitte 'vrij van' < Lat. quietus) | quiet ('stil') |
| requiesco (requiescĕre) | rusten, tot rust komen | requiem ('dodenmis') | - |
| quin + conj. | waarom niet?, (na ontkennende hoofdzin) dat, of; die niet | - | - |
| quin etiam | ja zelfs | - | - |
| quinque | vijf | kwintet ('muzikaal ensemble') | quintet ('muzikaal ensemble') |
| quippe | immers | - | quip ('geestigheid' < ironisch gebruik van quippe) |
| queo (quire) | kunnen | - | - |
| quis, quid (zst.) | wie, wat, welke, na si, nisi, num, ne: = aliquis | kwibus ('dwaas' < Lat. quibus), quiz ('vragenspel' < Eng. < Lat. quis es) | quiz ('vragenspel' < Lat quis es) |
| qui, qua/quae, quod (bijvoegl.) | een (of ander), enig | - | - |
| quis? | wie?, wat? | - | - |
| quid? | wat?; waarom? | - | quidnunc ('roddelaar' < Lat. quid + nunc (iemand die steeds 'wat nu' vraagt)) |
| qui? (bijvoegl.) | welke? | - | - |
| quisquam, quicquam | iets (met nadruk, in negatieve zin); ook: et quis | - | - |
| (unus)quisque (zst.) | ieder(een), (+ superl) juist | - | - |
| (unus)quisque + superlativus | juist | - | - |
| quisque (bijvoegl.) | ieder, elk | - | - |
| quisquis, quidquid | willekeurig wie, wie ook maar | - | - |
| quivis | een willekeurig iemand | - | - |
| quo | waarheen, naarmate; +coni.: opdat (daardoor) | - | - |
| quo +coni.: | opdat (daardoor), (zonder coni.) waarheen; naarmate | - | - |
| quod (voegw.) | omdat, dat | - | - |
| non est quod + coni. | er is geen reden om | - | - |
| quomodo | hoe; zoals | - | - |
| quondam | eens | - | - |
| quoniam | aangezien, omdat | - | - |
| quoque | ook | - | - |
| quot (onverbuigbaar) | hoeveel?; zoveel als | quota ('aandeel'), quotatie ('aanhaling' < Mdd. Lat. quatatio 'cijfers i/d rand v/e boek aanbrengen') | quote ('aanhaling' < Mdd. Lat. quotatio 'nummers aanbrengen i/d kantlijn v/e boek') |
| quotiens | hoe vaak?, zo vaak als | quotiënt ('uitkomst v/e som') | quotient ('uitkomst v/e som') |
| rabies | razernij | rage ('tijdelijke hevige mode, bevlieging'; < Fr. rage) < Vulg. Lat. rabia (nevenvorm v. rabies)), rabiës ('hondsdolheid') | rage ('woede'; < Fr. rage < Vulg. Lat. rabia (nevenvorm v. rabies)), rabid ('woest, dol'; < Lat. rabidus ('razend')), to enrage ('woedend maken'; < Oudfr. enragier < in + rabies ('naar woede')), rabies ('hondsdolheid') |
| radius | spaak, straal | radio, radioactief (< Fr. radioactif), radius ('straal'), radiateur ('afkoeltoestel'; < Lat. radiatio ('straling')) | ray ('straal'), radio, radioactive (< Fr. radioactif), radius ('straal'), radiation ('straling'; < Lat. radiatio) |
| ramus | tak | - | - |
| rapio (rapĕre) | meesleuren, roven | ravijn (< Fr. ravin ('bergkloof') < Fr. ravine ('bergkloofbeek') < Oudfr. raviner ('zich neerstorten') < Oudfr. ravine ('gewelddadige gebeurtenis') < Lat. rapina ('roof')), ravage ('verwoesting'; < Fr. ravir < Vulg. Lat. rapio (v. rapire)) | to rape, rapacity ('roofzucht'; < Lat. rapax ('roofzuchtig')), surreptitious ('stiekem'; < sub + rapio ('van onderen roven')) |
| arripio (arripĕre) | aangrijpen | - | - |
| corripio (corripĕre) | (haastig) vastgrijpen, wegslepen, vernietigen | - | - |
| diripio (diripĕre) | verscheuren, plunderen | - | - |
| eripio (eripĕre) | wegrukken, ontroven | - | - |
| rapidus | meesleurend, snel | - | rapid ('snel') |
| rarus | verspreid, zeldzaam, schaars | raar, rariteit ('zeldzaamheid'; < Lat. raritas) | rare ('zeldzaam'), rarity ('zeldzaamheid'; < Lat. raritas) |
| ratio | (be)rekening, verantwoording; verstand; plan | ratio ('rede'), rantsoen ('portie voor één persoon') | ratio ('rede'), ration ('rantsoen'), rational ('rationeel') |
| ratis | vlot, schip | - | - |
| recens | vers, nieuw | recent | recent, to rinse ('uitspoelen'; < Oudfr. reincier < Vulg. Lat. recentio ('vers maken') |
| rego (regĕre) | regeren, leiden, sturen | regeren, regel (< regula < rego), regime ('regeringsstelsel'; < Lat. regimen < rego), regiment ('legerafdeling'; < Fr. régiment < Lat. regimentum ('bestuur')) | rule (< regula ('regel') < rego), regent, rail ('balk'; < Oudfr. reille < Lat. regula ('maatstaf') < rego), regiment ('legerafdeling'; < Fr. régiment < Lat. regimentum ('bestuur')), regime ('regeringsstelsel'; < Lat. regimen < rego) |
| rector | leider, stuurman | rector | rector |
| rectus | recht, goed, juist | recht, rectificeren ('rechtzetten'; < rectus + facio ('recht zetten')) | to rectify ('rechtzetten'; < rectus + facio ('recht zetten')) |
| regat | (hij, zij, het) leidt/regeert (conj. prae.) | zie rego | zie rego |
| reget | (hij, zij, het) zal leiden/regeren (fut.) | zie rego | zie rego |
| regi | dat. enk. van rex; inf. prae. pass. van rego | zie rex | zie rex |
| regina | koningin | - | - |
| regit | (hij, zij, het) leidt/regeert (ind. prae.) | zie rego | zie rego |
| regius | koninklijk | - | - |
| regno (regnare) | koning zijn, heersen | - | to reign, regnant ('heersend') |
| regnum | koningschap, koninkrijk | - | reign |
| rex, regis | koning | - | regal ('koninklijk') |
| surgo (surgĕre) | zich oprichten, opstaan | - | to surge ('golven, dringen, opwellen'), source ('bron') |
| regio | richting, streek | regio | region |
| religio | geloof, bijgeloof | religie | religion |
| remedium | (genees)middel | remedie | remedy |
| renideo (renidēre) | stralen, glanzen | - | - |
| repente | plotseling | - | - |
| reor (reri) | menen | - | - |
| irritus | ongeldig, vergeefs | - | - |
| ratus + A.C.I. | in de mening dat ... | - | - |
| res | zaak, gebeurtenis; ding, geval | reëel, rebus | real, rebus |
| res adversae | tegenspoed | - | - |
| res gestae | daden, maatregelen, krijgsdaden | - | - |
| res novae | revolutie, omwenteling | - | - |
| res publica | staat | republiek | republic |
| res secundae | voorspoed | - | - |
| re vera | in werkelijkheid, echt | - | - |
| respondeo (respondēre) | antwoorden, beantwoorden, vergelden | respons ('reactie'), correspondentie ('briefwisseling'; < con + respondeo ('met antwoorden')) | response ('reactie'), responsible ('verantwoordelijk'), correspond ('overeenkomen, corresponderen'; < con + respondeo ('met antwoorden')) |
| retro | achteruit, terug | retro ('nostalgische stijl') | retroversion ('terugwending'; < retro + verto ('terug draaien')), to retrospect ('terugblikken'; < retro + specto ('terug kijken')) |
| reus | aangeklaagde, schuldige | - | - |
| rideo (ridēre) | lachen | riant ('aantrekkelijk, ruim'; < Fr. riant ('bekoorlijk') < Fr. rire ('lachen') < Lat. rideo) | ridiculous ('lachwekkend'; < Lat. ridiculosus), derision ('spot'; > de + rideo ('omlaag lachen')) |
| ripa | oever | rivier (> Vulg. Lat. riparia ('gebied langs een waterloop') > riparius ('bij de oever gelegen') < ripa), arriveren ('aankomen'; > Oudfr. ariver ('aan land gaan') > Vulg. Lat. arripo > ad + ripa ('naar oever')) | to arrive ('aankomen'; > Oudfr. ariver ('aan land gaan') > Vulg. Lat. arripo > ad + ripa ('naar oever')) |
| rite | volgens (godsdienstig) gebruik, naar behoren | - | - |
| rivus | beek | rivaal (> rivalis ('medeminnaar, iemand die een beek deelt met een ander')), derivaat ('afgeleide'; < de + rivus ('uit beek')) | rival (> rivalis ('medeminnaar, iemand die een beek deelt met een ander')), to derive ('afleiden'; < de + rivus ('uit beek')) |
| robur | hard hout, kracht; het sterkste deel | robuust ('stevig'; > Lat. robustus > robur) | to corroborate ('verstevigen'; > con + robur ('samen kracht')), robust ('stevig'; > Lat. robustus > robur) |
| rogo (rogare) | vragen | arrogant (> ad + rogo ('erbij vragen')), karwei (> Fr. corvée > Lat. corrogata ppp. v. corrogo > con + rogo ('samen vragen')), corvee (> Fr. corvée > Lat. corrogata ppp. v. corrogo > con + rogo ('samen vragen')), surrogaat ('vervangingsmiddel'; > sub + rogo ('onder vragen')) | arrogant (> ad + rogo ('erbij vragen')), corvee (> Fr. corvée > Lat. corrogata ppp. v. corrogo > con + rogo ('samen vragen')), surrogate ('vervangingsmiddel'; > sub + rogo ('onder vragen')) |
| interrogo (interrogare) | (onder)vragen | - | interrogation ('ondervraging') |
| rogatio | (wets)voorstel aan de volksvergadering | - | - |
| Romam | naar Rome (bij ww. van gaan) | - | - |
| Romae | te Rome | - | - |
| Romanus (bijv. nw.) | Romeins | Romeins, Romaans, roman (< Oudfr. romanz > Vulg. Lat. romanice scribo ('in het Latijn schrijven') < Lat. romanicus < Romanus) | Roman, romance (< Oudfr. romanz > Vulg. Lat. romanice scribo ('in het Latijn schrijven') < Lat. romanicus < Romanus) |
| Romanus (zst. nw.) | Romein | Romein | Roman |
| ros, roris | dauw | rozemarijn (> ros marinus ('zeedauw')) | rosemary (> ros marinus ('zeedauw')) |
| rota | wiel | rond (< Oudfr. reont < Lat. rotundus < rota), rol (< Oudfr. rolle < Mdd. Lat. rotulus dimin. v. rota), rollen (< Oudfr. roele ('schijfje') < Laatlat. rotella dimin. v. rota), roteren ('ronddraaien'), controle (< Mdd. Fr. contre-rôle ('tegenrol ter controle') < Lat. contra + rotulus dimin. v. rota), pirouette ('draai op één voet'; < Fr. pirouelle ('tol') < *pir ('as') + rouelle ('wieltje') < Lat. rotella dimin. v. rota) | round (< Oudfr. reont < Lat. rotundus < rota), roll (< Oudfr. rolle < Mdd. Lat. rotulus dimin. v. rota), to roll (< Oudfr. roele ('schijfje') < Laatlat. rotella dimin. v. rota), to control (< Mdd. Fr. contre-rôle ('tegenrol ter controle') < Lat. contra + rotulus dimin. v. rota) |
| rumor | gerucht, gepraat | rumoer | rumor |
| rumpo (rumpĕre) | breken | abrupt ('opeens'; < abruptum ppp. v. abrumpo < ab + rumpo ('weg breken')), route (< Fr. rute <* Lat. via rupta ('gebaande weg')), ruiter (< Oudfr. rotier ('struikrover') < rote ('kleine groep krijgslieden') < Mdd. Lat. rupta ('struikroverbende') < ruptum ppp. v. rumpo), interrumperen ('onderbreken'; < inter + rumpo ('tussen breken')), bankroet ('failliet'; < Fr. banqueroute < It. banca rotta < ruptum ppp. v. rumpo) | abrupt ('opeens'; < abruptum ppp. v. abrumpo < ab + rumpo ('weg breken')), route (< Fr. rute <* Lat. via rupta ('gebaande weg')), to interrupt ('onderbreken'; < inter + rumpo ('tussen breken')), bankrupt ('failliet'; < Fr. banqueroute < It. banca rotta < ruptum ppp. v. rumpo), rupture ('breuk'), to disrupt ('verscheuren, verstoren'; < dis + rumpo ('uiteen breken')) |
| corrumpo (corrumpĕre) | vernielen, bederven, omkopen | corrumperen ('bederven') | to corrupt ('bederven') |
| erumpo (erumpĕre) | (laten) uitbreken | eruptie ('uitbarsting'; < eruptum ppp. v. erumpo) | eruption ('uitbarsting'; < eruptum ppp. v. erumpo) |
| rupes | rots | - | - |
| ruo (ruĕre) | instorten, zich in iets storten | - | - |
| obruo (obruĕre) | begraven, bedelven | - | - |
| ruina | instorting, val, ondergang | ruïne ('bouwval'; < ruina ('neervallen van een bouwwerk') < ruo) | ruin ('bouwval'; < ruina ('neervallen van een bouwwerk') < ruo) |
| rursus | opnieuw, terug (adv.) | - | - |
| rus, ruris | land | rustiek ('landelijk'; < rusticus < rus) | rustic ('landelijk'; < rusticus < rus), rural ('landelijk') |
| sacer | heilig, gewijd | sacraal ('heilig'), sacrament ('wijding') | sacred ('heilig'), sacrilege ('heiligschennis' < Lat. sacer + legere 'stelen'), to sacrifice ('offeren' < Lat. sacer + facere) |
| sacerdos | priester | sacerdotaal ('priesterlijk') | sacerdotal ('priesterlijk') |
| sacramentum | eed van trouw | sacrament ('wijding') | sacrament ('wijding') |
| saeculum | generatie, tijdperk, eeuw | seculair ('wereldlijk') | secular ('wereldlijk') |
| saepe | dikwijls | - | - |
| saevio (saevire) | woedend zijn, razen | - | - |
| saevitia | wreedheid, woestheid | - | - |
| saevus | woest, hardvochtig | - | - |
| sagitta | pijl | - | - |
| salsus | zout | saus, saucijs ('worst' < Lat. salsica 'gezout iets') | sauce ('saus'), sausage ('worst' < Lat. salsicus 'gezout iets') |
| saltus | bergwoud, bergpas | - | - |
| salus | behoud, gezondheid | salubriteit ('gezondheid') | salubrious ('gezond'), salutary ('gunstig') |
| saluto (salutare) | begroeten (als) | salueren | to salute ('groeten'), salute ('groet') |
| sanctus | onschendbaar, eerbiedwaardig | sint ('heilige'), sanctificatie ('heiligmaking' < Lat. sanctus + facere) | saint ('heilige'), to sanctify ('heiligmaken' < Lat. sanctus + facere), sanctuary ('heiligdom' < Lat. sanctus + area 'binnenplaats') |
| sane | zeker, inderdaad | - | - |
| sanguis | bloed | pur sang ('van zuiver ras' < Lat. purus & sanguis) | sanguine ('bloedrood'), sanguinary ('bloederig') |
| sapiens | wijs, verstandig | - | sapient ('wijs') |
| sapientia | wijsheid | - | sapience ('wijsheid') |
| satis | genoeg, nogal, tamelijk | zat ('genoeg') | to satisfy ('voldoen' < Lat. satis + facere) |
| satio (satiare) | verzadigen | - | to satiate ('voldoen') |
| saxum | rots(blok) | - | - |
| scelus | misdaad | - | - |
| scelestus | misdadig | - | - |
| scilicet | vanzelfsprekend, zeker | - | - |
| scio (scire) | weten | - | - |
| conscientia | medeplichtigheid, bewustzijn | - | conscience ('geweten') |
| conscius | medewetend, betrokken bij, zich bewust van | kuis ('ingetogen') | conscious ('bewust') |
| scientia | kennis | - | science ('wetenschap'), scientist ('wetenschapper') |
| nescio (nescire) | niet weten | - | nescient ('onwetend' < Lat. ptc. nesciens) |
| nescius | niet wetend | - | nice ('aardig' < Fr. nice 'simpel, zwak, zorgeloos' < Lat. nescius) |
| scopulus | klip, rotspunt | - | - |
| scribo (scribĕre) | schrijven | schrijven, scribent ('schrijver'), script ('film-manuscript'), inscriptie ('opschrift' < Lat. inscribere 'opschrijven' < in + scribere), manuscript ('handschrift' < Lat. manus + scribere), postscriptum ('naschrift' < Lat. post + scribere), proscriptie ('vogelvrijverklaring' < Lat. proscriptio 'openlijk te koop aanbieden van veroordeeld persoon') | to scribble ('pennen'), scribe ('schrijver'), script ('geschreven stuk'), description ('beschrijving' < Lat. de + scribere), inscription ('opschrijving' < Lat. inscribere 'opschrijven'), prescription ('recept, voorschrift' < Lat. praescribere 'vooraf schrijven') |
| conscribeo (conscribĕre) | inschrijven, recruteren, beschrijven | conscriptie ('inschrijving voor militaire dienst') | conscription ('dienstplicht') |
| seco (secare) | snijden | sectie ('indeling, afdeling'), sector ('afdeling'), sekte ('religieuze aanhangers'), set ('stel, tennisterm' < Fr. sette < Lat. sectus), bissectrice ('lijn die hoe in tweeën deelt' < Lat. bis 'dubbel' + sectare), risico ('gevaar' < Lat. resecare 'afsnijden'), insect (< Lat. insectare 'insnijden', vanwege gescheiden delen van insectenlichaam) | section ('afdeling'), intersection ('kruising' < Lat. inter 'tussen, over' + sectus), dissection ('ontleding' < Lat. di 'uiteen' + sectare), insect (< Lat. insectare 'insnijden'', vanwege gescheiden delen insectenlichaam') |
| secretus | afgezonderd | secretaris ('griffier' < Lat. secretarius 'geheimschrijver') | secret ('geheim') |
| securus | zonder zorg, onbezorgd | zeker, secuur ('zorgvuldig') | secure ('veilig'), sure ('zeker'), to assure ('zeker maken' < Fr. assurer < Vulg. Lat. assecurar < ad + securus) |
| sed | maar | - | - |
| sedeo (sedēre) | zitten | sessie ('zitting'), séance ('spirituele bijeenkomst' < Fr.), sediment ('bezinksel < Fr.') | session ('zitting'), sedentary ('zittend') |
| assiduus | onafgebroken | - | assidiuous ('onafgebroken') |
| consido (considĕre) | gaan zitten | - | - |
| insidiae | hinderlaag | - | insidious ('verraderlijk') |
| obses | gijzelaar | - | - |
| obsideo (obsidēre) | belegeren, bezet houden | obsessie | obsession |
| possideo (possidere) | bezitten | possessivum | to possess ('bezitten'), possession ('bezit'), possessive ('bezittelijk') |
| praesidium | bescherming, bezetting, garnizoen | - | - |
| sedes | (zit)plaats, zetel | zadel | seat ('stoel, zitplaats'), sedan ('draagstoel'), saddle ('zadel') |
| seditio | opstand | - | sedition ('opstand') |
| subsidium | hulp, versterking, reserve | subsidie ('financiële hulp') | subsidy ('financiële hulp) |
| seges | gewas | - | - |
| semel | eenmaal | - | - |
| singuli | een voor een, afzonderlijk | singulier ('afzonderlijk'), single ('alleenstaand) | single ('alleenstaand') |
| semper | altijd | - | - |
| senex | oud, oude man | seniel ('oud, afgetakeld') | senile ('oud'), senior ('oudere' < Lat. comp.) |
| senator | senator | senator | senator |
| senectus | ouderdom | - | - |
| senatus | (toegang tot de) senaat | senaat | senate |
| sentio (sentire) | waarnemen, merken; oordelen | | |
| consensus | eenstemmigheid, overeenstemming | | |
| sensus | waarnemingsvermogen, gevoel | | |
| sententia | mening | | |
| sepelio (sepelire) | begraven | | |
| sepulchrum | graf | | |
| septem | zeven | | |
| sequor (sequi) | volgen, najagen | | |
| secundus | volgende, tweede, gunstig | | |
| assequor (assequi) | bereiken, verkrijgen | | |
| consequor (consequi) | volgen, bereiken, inhalen | | |
| exsequor (exsequi) | volgen, nastreven, ten uitvoer brengen | | |
| insequor (insequi) | volgen | | |
| persequor (persequi) | volgen | | |
| sermo | gesprek, (spreek)taal | | |
| sero (serĕre) | zaaien, planten, verwekken | | |
| semen | zaad | | |
| sertum | bloemenkrans | | |
| serus | laat | | |
| servo (servare) | bewaren, behouden, redden; in het oog houden | | |
| servus | slaaf | | |
| serva | slavin | | |
| servio (servire) | slaaf zijn, dienen | | |
| servitium | slavernij, de slaven | | |
| servitus | slavernij, onderworpenheid | | |
| sex | zes | | |
| si | voor het geval dat, als, of (misschien) | | |
| seu, sive | of, hetzij | | |
| sin (voegw.) | maar als | | |
| sive | of, hetzij | | |
| sive ... sive | (hetzij) ... hetzij, (of) ... of | | |
| sic | zo | | |
| sicut | (net) zo als | | |
| siccus | droog | | |
| sidus | ster, sterrebeeld | | |
| signum | teken, veldteken; beeld | | |
| insignis | opvallend, bekend | | |
| silentium | stilte | | |
| silva | bos | | |
| silvestris | van het bos, bosrijk | | |
| similis | gelijk, gelijkend | | |
| simul (adv.) | tegelijk, (voegw.) zodra | | |
| simul (voegw.) | zodra, (adv.) tegelijk | | |
| simulacrum | beeld, afbeelding | | |
| simulo (simulare) | doen alsof | | |
| dissimulo (dissimulare) | doen alsof niet, verbergen | | |
| sine | zonder | | |
| sino (sinĕre) | (toe)laten | | |
| desino (desinĕre) | ophouden | | |
| sinister | linker, ongunstig | | |
| sinus | welving, boezem (kleed), binnenste; baai | | |
| sitis | dorst | | |
| situs | geplaatst, gelegen, NB situs, -us = ligging | | |
| situs | ligging, NB situs ook ppp. van sinere | | |
| socius | bondgenoot, deelgenoot | | |
| socordia | zorgeloosheid, achteloosheid | | |
| sodalis | kameraad | | |
| sol | zon | | |
| solacium | troost | | |
| soleo (solēre) | gewoon zijn | | |
| solitus sum | ik heb de gewoonte gehad, ik deed gewoonlijk (pf.) | | |
| solidus | stevig, vast | | |
| sollicitudo | ongerustheid | | |
| sollicitus | verontrust, bezorgd | | |
| solus | alleen | | |
| non solum ... sed etiam | niet alleen ... maar ook | | |
| solum | (adv.) slechts, alleen | | |
| solum | bodem, grond | | |
| solvo (solvĕre) | losmaken, betalen | | |
| resolvo (resolvĕre) | losmaken, verzwakken | | |
| somnus | slaap | | |
| somnium | droom | | |
| sono (sonare) | geluid geven, klinken | | |
| resono (resonare) | (doen) weerklinken | | |
| sonitus | klank, geluid | | |
| sonus | klank, geluid | | |
| sordidus | smerig, verachtelijk | | |
| soror | zuster | | |
| sors | lot, orakel | | |
| spargo (spargĕre) | (be)strooien | | |
| dispergo (dispergĕre) | verspreiden | | |
| spatium | ruimte, afstand; tijdsduur | | |
| specto (spectare) | (be)kijken, het oog hebben op, beogen | | |
| auspicium | (waarneming van) vogeltekens, opperbevel | | |
| aspicio (aspicĕre) | aanschouwen | | |
| conspectus | aanblik, gezicht | | |
| conspicio (conspicĕre) | ontwaren | | |
| exspecto (exspectare) | afwachten, verwachten | | |
| prospicio (prospicĕre) | in de verte kijken, - zien, voorzien; voorzieningen treffen | | |
| respicio (respicĕre) | omkijken naar, zorgen voor | | |
| species | aanblik, schijn | | |
| spectaculum | schouwspel | | |
| suspicio | verdenking, wantrouwen | | |
| sperno (spernĕre) | verachten | | |
| aspernor (aspernari) | afwijzen | | |
| spes | hoop | | |
| spero (sperare) | hopen | | |
| spiro (spirare) | blazen, ademen | | |
| spiritus | adem, geest; hoogmoed | | |
| sponte | uit eigen beweging | | |
| spumo (spumare) | schuimen | | |
| stabulum | stal | | |
| statua | standbeeld | | |
| statuo (statuĕre) | plaatsen, vaststellen; besluiten | | |
| constituo (constituĕre) | opstellen, vaststellen, bepalen | | |
| instituo (instituĕre) | instellen, oprichten, beginnen; onderwijzen | | |
| institutum | gebruik | | |
| restituo (restituĕre) | herstellen, teruggeven | | |
| stella | ster | | |
| sterno (sternĕre) | uitspreiden, ter aarde werpen, effenen | | |
| stipendium | belasting, loon, soldij; diensttijd | | |
| sto (stare) | staan, blijven bij | | |
| adsto (adstare) | erbij staan | | |
| statio | wachtpost | | |
| constat | het staat vast + A.C.I. | | |
| insto (instare) | op de hielen zitten, aandringen | | |
| obsto (obstare) | staan voor, hinderen | | |
| praestat | het is beter | | |
| praesto (praestare) | uitblinken, aan de dag leggen | | |
| consisto (consistĕre) | gaan staan, blijven staan | | |
| exsisto (exsistĕre) | te voorschijn komen | | |
| resisto (resistĕre) | stil staan, weerstand bieden | | |
| statim | meteen, direct | | |
| stirps | oorsprong, stam | | |
| strenuus | flink | | |
| strepitus | lawaai | | |
| strideo (stridēre) | een scherp geluid maken | | |
| struo (struĕre) | bouwen, opstellen; in elkaar zetten | | |
| instruo (instruĕre) | ordenen, voorzien van | | |
| studium | inzet, ijver, streven, toewijding, sympathie | | |
| studeo (studēre) | aandacht wijden aan, steunen | | |
| stultus | dom | | |
| stuprum | ontucht | | |
| suadeo (suadēre) | aanraden, (ervan) overtuigen | | |
| sub + abl. | onder, aan de voet van, tijdens | | |
| sub + acc. | onder, kort voor of na | | |
| sublimis | hoog, verheven | | |
| sui, sibi, se | zichzelf | | |
| se | zich, hem, haar, hen; in A.c.I.: hij, zij (enk.), zij (mv.); abl. ev./mv. van se | | |
| secum | is: cum se | | |
| sibi | dat. enk./mv. van se | | |
| suus | zijn, haar, hun eigen | | |
| sui | de zijnen (hunnen), zijn (hun) verwanten, aanhangers | | |
| sum (esse) | bestaan, zijn (als koppelww) | | |
| absum (abesse) | afwezig -, verwijderd zijn | | |
| adsum (adesse) | aanwezig zijn, steunen, bijstaan | | |
| desum (deesse) | ontbreken, te kort schieten | | |
| erat | (hij, zij, het) was | | |
| erant | (zij) waren (impf.) | | |
| erit | (hij, zij, het) zal zijn | | |
| esset | (hij, zij, het) was (conj. impf.) | | |
| est | (hij, zij, het) is | | |
| fore | te zullen zijn (= futurum esse) | | |
| fuerat | (hij, zij, het) was geweest (pqpf.) | | |
| fuerit | (hij, zij, het) is geweest, was (conj. pf.); (hij, zij, het) zal zijn geweest (fut. ex.) | | |
| fuisse | te zijn geweest (inf. pf.) | | |
| fuisset | (hij, zij, het) was geweest (conj. pqpf.) | | |
| fuit | (hij, zij, het) is geweest, was (pf.) | | |
| futurus | ptc. fut. van esse | | |
| futurum esse | te zullen zijn | | |
| insum (inesse) | zijn in, - op | | |
| intersum (interesse) | liggen tussen, verschillen, aanwezig zijn | | |
| interest | het maakt verschil, het is van belang | | |
| praesum (praeesse) | de leiding hebben | | |
| praesens | aanwezig, tegenwoordig | | |
| prosum (prodesse) | voordelig zijn | | |
| sit | (hij, zij, het) is (conj. prae.) | | |
| supersum (superesse) | over blijven | | |
| summus | grootste, hoogste | | |
| summa | hoofdzaak, totaal | | |
| sumo (sumĕre) | nemen | | |
| consumo (consumĕre) | verbruiken, opmaken, besteden | | |
| super (adv) | (er)boven | | |
| super (prep) | boven (op), behalve | | |
| supero (superare) | overtreffen, overwinnen, overblijven | | |
| superbia | trots, overmoed | | |
| superbus | hoogmoedig, tiranniek | | |
| superi | (hemel)goden | | |
| superus | zich bevindend boven, zich boven bevindend | | |
| superior | hoger, vroeger, beter | | |
| supra | (er)boven (bijw. en bijv. nw.) | | |
| supremus | laatst | | |
| supplex | smekend, nederig | | |
| supplicium | smeekbede, (dood)straf | | |
| tabula | schrijfplankje, register | tafel, tabel, tablet (< Fr. tablette dimin. v. table < Lat. tabula), tafereel ('gebeurtenis'; < Mdd. Fr. tablel dimin. v. table < Lat. tabula) | table, tablet |
| taceo (tacēre) | zwijgen | - | - |
| tacitus | zwijgend, verzwegen, onbesproken | - | tacit ('stil') |
| talis | dergelijke, zulke | - | - |
| talis ... qualis | zo(danig) ... als | - | - |
| tam | zo (zeer) | - | - |
| tametsi | hoewel | - | - |
| tamen | toch, echter | - | - |
| tamquam | zoals, alsof, als het ware | - | - |
| tandem | tenslotte, (uit)eindelijk | tandem ('tweepersoonsfiets'; betekenisverandering 'eindelijk' > 'lange rij' > 'achter elkaar') | tandem ('tweepersoonsfiets'; betekenisverandering 'eindelijk' > 'lange rij' > 'achter elkaar') |
| tango (tangĕre) | aanraken | tact (< tactum ppp. v. tango), intact ('onbeschadigd'; < in + tactum ('niet aangeraakt')) | tact (< tactum ppp. v. tango), intact ('onbeschadigd'; < in + tactum ('niet aangeraakt')), tactile ('tastbaar') |
| attingo (attingĕre) | aanraken | - | to attain ('bereiken'; < Oudfr. attaindre < Lat. attingo) |
| contingo (contingĕre) | aanraken | contact (< contactum ppp. v. contingo), contingent ('legergroep') | contact (< contactum ppp. v. contingo) |
| contingit | het valt te beurt, het overkomt | - | - |
| tantus | zo groot, zo veel | - | - |
| tantum | zoveel | - | - |
| tantum ... quantum | zoveel ... als | - | - |
| tantummodo | alleen maar, slechts | - | - |
| tantus ... quantus | zo groot ... als | - | - |
| tardus | langzaam | - | tardy ('traag') |
| taurus | stier | - | - |
| te | jou, u | - | - |
| tecum | is: cum te | - | - |
| tego (tegĕre) | bedekken, verbergen, beschermen | tegel, detecteren ('opsporen'; < detego < de + tego ('uit verbergen')) | tile ('tegel'), to detect ('opsporen'; < detego < de + tego ('uit verbergen')), to protect ('beschermen'; < protego < pro + tego ('voor beschermen')) |
| integer | niet aangeraakt, ongedeerd, onvermoeid, fris | integer ('rechtschapen') | integer ('geheel getal'), entire ('geheel') |
| tectum | dak | tectyl ('antiroestmiddel') | - |
| tellus | aarde | - | - |
| telum | werptuig, speer | - | - |
| temere | zo maar, doelloos | - | - |
| temeritas | roekeloosheid | - | temerity ('roekeloosheid') |
| tempero (temperare) | in de juiste verhouding brengen, regelen, maat houden, zich matigen | | |
| templum | gewijd domein, tempel | | |
| tempora | slapen | | |
| tempto (temptare) | onderzoeken, proberen, aanvallen | | |
| tempus | tijd, situatie, omstandigheden | | |
| tempestas | tijd, weer, storm | | |
| tendo (tendĕre) | spannen, uitstrekken, streven | | |
| contendo (contendĕre) | zich inspannen, zich haasten; strijden | | |
| intendo (intendĕre) | spannen, richten | | |
| intentus | (in)gespannen, in gespannen verwachting, oplettend | | |
| ostendo (ostendĕre) | tonen, onder ogen brengen | | |
| tenebrae | duisternis | | |
| teneo (tenēre) | vasthouden | | |
| abstineo (abstinēre) | afhouden van | | |
| contentus | tevreden | | |
| contineo (continēre) | (bijeen) houden | | |
| obtineo (obtinēre) | bezet -, vast houden, in bezit nemen | | |
| pertineo (pertinēre) | zich uitstrekken, betrekking hebben op, van belang zijn voor | | |
| retineo (retinēre) | tegenhouden, vasthouden | | |
| sustineo (sustinēre) | (om)hoog houden, uithouden, verdragen | | |
| tener | fijn, teer | | |
| tenuis | dun, fijn, nietig, armzalig | | |
| ter | driemaal | | |
| tero (terĕre) | wrijven, verslijten | | |
| tergum | rug | | |
| terra | land, aarde; grond | | |
| terreo (terrēre) | bang maken | | |
| exterreo (exterrēre) | schrik aanjagen | | |
| terribilis | verschrikkelijk | | |
| terror | angst | | |
| testor (testari) | getuige zijn, verklaren, als getuige aanroepen | | |
| testis | getuige | | |
| thalamus | slaapkamer, huwelijk | | |
| tibi | (aan) jou, (aan) u (dat.) | | |
| tibia | fluit | | |
| tigris | tijger | | |
| timeo (timēre) | bang zijn, bezorgd zijn voor | | |
| timeo ne + conj. | vrezen, bang zijn (voor) | | |
| timidus | angstig, schuchter | | |
| timor | angst | | |
| tingo (tingĕre) | bevochtigen | | |
| tollo (tollĕre) | opheffen, wegnemen; beëindigen | | |
| extollo (extollĕre) | opheffen, oprichten, ophemelen, prijzen | | |
| tolero (tolerare) | verdragen | | |
| torqueo (torquēre) | draaien, slingeren; martelen, kwellen | | |
| tormentum | pijnbank, foltering, geschut | | |
| torreo (torrēre) | roosteren | | |
| tot | zoveel | | |
| totus | geheel | | |
| trabs | balk, boom | | |
| traho (trahĕre) | trekken, rekken | | |
| contraho (contrahere) | sametrekken, verenigen | | |
| detraho (detrahere) | er van afrukken, wegnemen | | |
| tracto (tractare) | behandelen | | |
| tremo (tremĕre) | trillen | | |
| trepido (trepidare) | angstig, gejaagd zijn | | |
| trepidus | angstig, zenuwachtig | | |
| tres | drie | | |
| tertius | derde | | |
| triduum | een drietal dagen | | |
| triginta | dertig | | |
| tribuo (tribuĕre) | verlenen, toekennen | | |
| tributum | belasting | | |
| tribunus | leider (van een tribus), officier | | |
| tribunus militum/militaris | officier, krijgstribuun | | |
| tribunus plebis | volkstribuun | | |
| tristis | onvriendelijk, nors, droevig | | |
| triumphus | zegetocht | | |
| tu | jij, u | | |
| tuus | jouw, uw | | |
| tueor (tueri) | beschouwen, kijken, beschermen | | |
| intueor (intueri) | kijken naar | | |
| tum, tunc | toen, op dat ogenblik, vervolgens, verder | | |
| cum ... tum | zowel ... als | | |
| tumultus | rumoer, oproer, rebellie | | |
| turba | verwarring, verwarde massa | | |
| turbo (turbare) | in verwarring brengen, verwarren | | |
| turbo | draaiing, wervelwind | | |
| turma | ruiterafdeling | | |
| turpis | lelijk, schandelijk | | |
| turris | toren | | |
| tus | wierook | | |
| tutus | veilig | | |
| tyrannus | tiran | | |
| uber | borst, uier, vruchtbaarheid | | |
| ubi | waar, zodra, wanneer | | |
| ubi gentium? | waar ter wereld? | | |
| ubi primum | zodra als | | |
| ubique | overal | | |
| udus | nat | | |
| ullus | enig, iemand | | |
| ulmus | olm | | |
| ulterior | aan de andere kant gelegen, verder weg liggend | | |
| ultimus | uiterste, laatste | | |
| ultra (bijw.) | verder, langer | | |
| ultra (bijv. nw.) | aan gene zijde van, over, meer dan | | |
| ultro | bovendien, sterker nog, uit eigen beweging, ongevraagd | | |
| umbra | schaduw, schim van de dode | | |
| umerus | schouder | | |
| umidus | vochtig | | |
| umquam | ooit | | |
| numquam | nooit | | |
| unda | golf, water | | |
| unde | waarvandaan | | |
| undique | overal vandaan, aan alle kanten | | |
| universus | geheel, alle tezamen | | |
| unus | een, (als) enige, alleen | | |
| una | tegelijkertijd, samen | | |
| unicus | enig, uniek | | |
| unus ex + abl. | één van | | |
| urbs | stad | | |
| urbanus | van de stad, verfijnd, beschaafd | | |
| urgeo (urgere) | dringen, in het nauw brengen | | |
| urg(u)o (urg(u)ĕre) | in het nauw drijven, met kracht betogen | | |
| uro (urĕre) | verbranden, verteren, kwellen | | |
| usquam | ergens | | |
| nusquam | nergens | | |
| usque | helemaal | | |
| usque ad + acc. | tot aan | | |
| ut + ind. | zoals, zodra | | |
| ut+ coni. | opdat, om te, zodat | | |
| ut primum + ind. pf. | zodra (als) | | |
| uterque | beide(n) | | |
| utrum (... an) | (inleiding van een tweeledige vraag) | | |
| utor (uti) | gebruiken, hebben | | |
| usus | gebruikend (ptc. pf. van utor) | | |
| usus | gebruik, praktijk; nut | | |
| utilis | nuttig, geschikt | | |
| utilitas | nut, voordeel, belang | | |
| utinam | (inleiding van wenszin) | | |
| utique | hoe dan ook, tenminste | | |
| uva | druif | | |
| uxor | echtgenote | | |
| vaco (vacare) | vrij zijn van | | |
| vacuus | onbezet, leeg, vrij van | | |
| vagus | zwervend, onbestendig | | |
| valde | erg, zeer | | |
| valeo (valēre) | gezond, krachtig zijn, in staat zijn; waard zijn | | |
| vale | gegroet (bij afscheid) | | |
| valetudo | gezondheid, ziekte | | |
| validus | krachtig | | |
| vallis | dal | | |
| vallum | wal | | |
| intervallum | tussenruimte | | |
| vanus | leeg; onbetekenend, bedrieglijk | | |
| varius | afwisselend | | |
| vasto (vastare) | verwoesten | | |
| vastus | woest, verlaten; wijd, ontzaglijk | | |
| vates | waarzegger; dichter | | |
| -ve | of | | |
| veho (vehĕre) | vervoeren; varen, rijden | | |
| vehemens | onstuimig, heftig | | |
| vel | of; (bij superlativus ter versterking) | | |
| vel ... vel | (of) ... of | | |
| velo (velare) | bedekken | | |
| velox | snel | | |
| velum | zeil | | |
| velut | zoals; alsof, als het ware | | |
| vena | ader | | |
| venenum | vergif | | |
| venio (venire) | komen | | |
| circumvenio (circumvenire) | omsingelen | | |
| contio | bijeenkomst | | |
| convenio (convenire) | samenkomen, overeenkomen | | |
| evenio (evenire) | gebeuren | | |
| invenio (invenire) | vinden, ontdekken | | |
| pervenio (pervenire) | aankomen | | |
| subvenio (subvenire) | te hulp komen | | |
| venit | hij komt; hij is gekomen/kwam | | |
| adventus | aantocht, aankomst | | |
| venter | buik | | |
| ventus | wind | | |
| Venus | (godin van de) liefde; schoonheid, charme | | |
| ver | lente | | |
| verbum | woord | | |
| vereor (vereri) | vrezen | | |
| vereor ne + conj. | ik ben bang dat ... | | |
| veritus | uit vrees, vrezend | | |
| verto (vertĕre) | draaien, veranderen, wenden; (pass.) zich bevinden | | |
| averto (avertere) | afwenden | | |
| converto (convertĕre) | (om)draaien, veranderen | | |
| me verto | zich omdraaien | | |
| verso (versare) | wentelen; behandelen, bezig zijn | | |
| versor (versari) | zich bevinden; zich bezig houden met | | |
| revertor (reverti) | terugkeren | | |
| versus | (vers)regel | | |
| vertex | draaikolk; kruin, top | | |
| verus | waar, werkelijk; juist, behoorlijk | | |
| vero | werkelijk, inderdaad; echter | | |
| verum | (voegw.) maar | | |
| vestigium | (voet)spoor | | |
| vestis | kledingstuk, kleed | | |
| veto (vetare) | verbieden | | |
| vetus | oud | | |
| vestustior | ouder | | |
| vexo (vexare) | teisteren, kwellen | | |
| via | weg, straat; reis; methode | | |
| obvius | tegemoet (adj.) | | |
| obviam | tegemoet (adv.) | | |
| vicinus | naburig | | |
| vicis | afwisseling, beurt; positie, rol | | |
| in vicem | op mijn beurt; beurtelings | | |
| victima | offerdier, slachtoffer | | |
| video (vidēre) | zien; erop toezien | | |
| invideo (invidēre) | jaloers zijn, misgunnen | | |
| invidia | afgunst, haat | | |
| invisus | gehaat | | |
| provideo (providēre) | voorzien, zorgen voor | | |
| videor (videri) | schijnen; goed toeschijnen | | |
| visus | het zien; verschijning, gestalte | | |
| vigeo (vigēre) | krachtig zijn | | |
| vigilo (vigilare) | wakker, waakzaam zijn | | |
| vigilia | het wakker zijn; waakzaam nachtwaken | | |
| viginti | twintig | | |
| vilis | goedkoop | | |
| villa | hoeve, landgoed | | |
| vincio (vincire) | binden, ontwikkelen | | |
| vinculum | hand, boei | | |
| vinco (vincĕre) | overwinnen | | |
| victor | overwinnaar, overwinnend | | |
| victoria | overwinning | | |
| vindico (vindicare) | afspraak maken op; straffen, wreken; beschermen | | |
| vinum | wijn | | |
| violo (violare) | geweld aandoen | | |
| vir | man | | |
| virtus | moet, voortreffelijkheid; deugd | | |
| virgo | maagd, meisje | | |
| vis | geweld, kracht; macht, invloed; menigte | | |
| viridis | groen, jeugdig | | |
| viscera | ingewanden, vlees | | |
| viso (visĕre) | bezoeken | | |
| vito (vitare) | vermijden | | |
| vitis | wijnstok | | |
| vitium | ondeugd; vergrijp, fout, gebrek | | |
| vito (vitare) | vermijden | | |
| vitulus | kalf | | |
| vivo (vivĕre) | leven | | |
| victus | levensonderhoud; levenswijze | | |
| vita | leven | | |
| vivus | levend | | |
| vix | nauwelijks | | |
| vobiscum | (samen) met jullie | | |
| voco (vocare) | roepen, noemen | | |
| convoco (convocare) | bijeenroepen | | |
| revoco (revocare) | terugroepen | | |
| vox, vocis | stem; woord, uitlating | | |
| volo (velle) | willen | | |
| malo (malle) | liever willen | | |
| nolo (nolle) | niet willen | | |
| volunt | (zij) willen | | |
| voluntas | wil; gezindheid | | |
| vult | (hij, zij) wil | | |
| volo (volare) | vliegen | | |
| volucer | vliegend, gevleugeld; vlug | | |
| voluptas | lust, genoegen | | |
| volvo (volvĕre) | wentelen; overwegen | | |
| vos | jullie, u | | |
| vester | uw, jullie | | |
| votum | gelofte; gebed, wens | | |
| vulgo (vulgare) | algemeen maken; bekend maken | | |
| vulgus | het vol, de mensen | | |
| vulnero (vulnerare) | verwonden | | |
| vulnus | wond; schade, ongeluk | | |
| vultus | gezicht, gelaatstrekken | | |
| zephyrus | westenwind, wind | | |
